Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 2013

Το καλό ποδαρικό

Η αλλαγή του χρόνου συνδέεται με διάφορες δοξασίες για το καλό ποδαρικό και την τύχη.
Παραμονή της πρωτοχρονιάς οι Λημνιοί έριχναν στη στέγη του σπιτιού τους, σπόρους[1](σιτάρι-κριθάρι-βρώμη-καλαμπόκι κ.α.) ώστε να τα δει τ'Αστρο του ουρανού και να πάει καλά η σοδειά της νέας χρονιάς.
Παλαιότερα πίστευαν πως την ώρα που άλλαζε ο χρόνος έβγαιναν οι Μοίρες και επισκέπτονταν τα σπίτια των ανθρώπων για να τα μοιράνουν. Όταν οι Μοίρες κουράζονταν έβρισκαν ανάπαυση κοντά στις κρήνες.Για αυτό το λόγο σιμά στις βρύσες άφηναν ζάχαρη και γλυκίσματα  για να γλυκάνουν τις Μοίρες και είναι καλόγνωμες και ευνοϊκές.
Αξημέρωτα τότε που τα χωριά υδρεύονταν από τις κοινοτικές βρύσες τα κορίτσια έπαιρναν ένα όμορφο λαγήνι και πήγαιναν στη βρύση[2] για να πάρουν το πρώτο νερό της νέας χρονιάς.
Όταν γέμιζαν το λαγήνι τους άφηναν τη βρύση ανοιχτή να τρέχει το νερό ώστε να τρέχουν και τα πλούτη τη νέα χρονιά.
Από το δρόμο έπαιρναν και μια καλοσχηματισμένη πέτρα και την έφεραν στο σπίτι ώστε νάναι γεροί σαν τη πέτρα.
Πέτρα έφερναν και στα σπίτια που πήγαιναν να επισκεφτούν ώστε οι νοικοκυραίοι νάναι γεροί.Επέλεγαν η πέτρα νάναι βαριά ώστε όσο βάρος είχε τόσο μάλαμα,ασήμι και πλούτο να φέρνει στο σπιτικό.Εύχονταν: «όσο βάρος έχει αυτή η πέτρα τόσο βάρος νάχει το πουγγί σου»[3].Οι πέτρες έμεναν μέσα στο σπίτι στο ίδιο μέρος για οκτώ ημέρες και την όγδοη ημέρα την έβγαζαν από το σπίτι και την άφηναν για το καλό στην αυλή.
Με το αμίλητο νερό ράντιζαν το σπιτικό τους για το καλό και το φύλαγαν για τα δύσκολα.
Στην πρώτη θεία λειτουργία της χρονιάς ο νοικοκύρης έκρυβε μέσα στην τσέπη του ένα ρόδι για να διαβαστεί.Όταν γύριζε στο σπίτι το έσπαγε για το καλό λέγοντας: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσο παρά να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».
Ευαγγελία Χ.Λιάπη



[1] Αγαθά τα οποία ήθελαν να πολλαπλασιαστούν έβαζαν μέσα σε ένα ταψί και τα άφηναν στη μάντρα τους ώστε να τα δει τ'Αστρο ουρανού.
[2] Για εύνοια της τύχης έπρεπε να πάρουν αμίλητο νερό από τρεις βρύσες οι οποίες να ήταν άσκεπες ώστε να τις είχαν δει τα άστρα του ουρανού.
[3] «Όπως βαρεί η γη πέτρα, έτσι να βαρεί και τ’αφέντ’ η σακκούλα»


Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2013

Tα λημνιακά πρωτοχρονιάτικα κάλαντα

Αρχιμηνιά και αρχή χρονιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
Κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει
-Βασίλη πόθεν έρχεσαι
και πόθεν κατεβαίνεις
και δεν μας συντυχαίνεις;
-Από τη μάνα μου έρχομαι κι εγώ σας καταδέχομαι
και στο σχολειό μου πάω
-Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις
και αν μας αγαπάς να μας το πεις
Κάτσε να μας τραγουδήσεις
και να μας ευχαριστήσεις
-Εγώ γράμματα μάθαινα
και να σας πω τι πάθαινα
Τραγούδια δεν ηξεύρω
αντίκρύ μου θα σ’ εύρω
-Εμείς εδώ δεν ήρθαμε
να φάμε και να πιούμε
Αλλά σας αγαπούσαμε
κι’ ήρθαμε να σας δούμε
Κι ας πούμε για τον κιαχαγιά
ένα καλό τραγούδι.
Βρε κιαχαγιά, βρε κιαχαγιά
βρε πρωτοζευγολάτη
Σπέρνεις στο σπόρο το σπυρί
στο ένα χίλια πινάκια
Και πήγαν και στο φάγανε
πέρδικες και λαγούδια
Κι ας πούμε και για την κυρά
ένα καλό τραγούδι
Κυρά λιγνή, κυρά ψηλή
κυρά καμαροφρύδα
Που’ χεις τον ήλιο πρόσωπο
και το φεγγάρι στήθος
Και του κοράκου το φτερό
το’ χεις καμπανοφρύδι
Κι ας πούμε για το γιόκα σας
ένα καλό τραγούδι
Έχεις και γιο στα γράμματα
και γιο εις το ψαλτήρι
Του χρόνου τέτοιονε καιρό
θα βάλει πετραχήλι
Πολλά είπαμε και για το γιο
ας πούμε και της κόρης
Έχεις και κόρη όμορφη
που δεν έχει ιστορία
Ούτε στην πόλη βρίσκεται
ούτε στην Μπαρμπαρία
Σ’ αυτά τα σπίτια που’ ρθαμε τα μαρμαροχτισμένα
που’ ναι το χώμα μάλαμα κι η πέτρα ειν’ ασήμι
και μες τη μέση του σπιτιού κοιμάται Αϊ-Βασίλης
Ποιος είναι άξιος κι άργεται να πα να τον ξυπνήσει
σήκω αφέντη τσ’ αφεντιάς και μη πολυκοιμάσαι
γιατί ο ύπνος ο πολύς μαραίνει και χαλάει.
Σφάξετε και τον πετεινό, σφάξετε και την κότα
δω μας και τον κόπο μας να πάμε σ’ άλλη πόρτα.



Πέμπτη 26 Δεκεμβρίου 2013

Τα χοιροσφάγια της Λήμνου κι οι αποσορτές

Τα παλαιότερα χρόνια τα χοιροσφάγια αποτελούσαν ένα σημαντικό εορταστικό γεγονός το οποίο έδινε την ευκαιρία στην οικογένεια να σμίξει, να γλεντήσει αλλά και να  εξασφαλίσει το κρέας του χειμώνα.
Στις 26 Δεκεμβρίου, την επομένη των Χριστουγέννων έσφαζαν τους χοίρους σε ανάμνηση της σφαγής των νηπίων[1] από τον Ηρώδη.Η κάθε οικογένεια συνήθιζε να εκτρέφει ένα «γουρτζέλ» το οποίο είχε αγοράσει συνήθως στο πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου ή της Αγίας Φωτίδας.
Ο χοίρος μοσχοτρεφόταν με προσοχή γιατί  θα εξασφάλιζε την οικογένεια με κρέας και λίπος για ολόκληρη τη χρονιά.
Η σφαγή του χοίρου αποτελούσε ιεροτελεστία.Για το σφάξιμο έπρεπε να χρησιμοποιήσουν μαυρομάνικο μαχαίρι και με επικεφαλής το νοικοκύρη να συνεργαστεί η παρέα, μια ομάδα τριών τεσσάρων γεροδεμένων ανδρών.Μετά τη σφαγή συνήθιζαν με  το αίμα του ζώου[2] να σταυρώνονται στο μέτωπο για να μην έχουν πονοκεφάλους.Φρόντιζαν ιδιαίτερα να βγάλουν το δέρμα του χοίρου[3] χωρίς να το τρυπήσουν γιατί με αυτό τα παλαιότερα χρόνια οι Λήμνιοι θα έφτιαχναν τσερβούλια και λαγάρες.
Τα πρώτα που αφαιρούσαν από το χοίρο ήταν τα εντόσθια με τα οποία γινόταν η οιωνοσκοπία για τα μελλούμενα.
Τα παιδιά έπαιρναν τη «φούσκα[4]» του σφαγμένου ζώου και μ'αυτή έφτιαχναν αυτοσχέδιο μπαλόνι.
Το σφαχτό το κρεμούσαν σε τσιγγέλι στο μεσοδόκι του σπιτιού για να στεγνώσει.Το βράδυ της ίδιας ημέρας έκαναν τις αποσορτές.«Αποσορτή» ονόμαζαν το μπροστινό μέρος  του χοίρου από την  κοιλιά μέχρι και το θώρακα.Το κρέας αυτό το οποίο είναι ιδιαίτερα εύγευστο και το τηγάνιζαν ή το έβραζαν με λάχανο ή σέλινο οι νοικοκυρές και μαζευόταν παρέες και γλεντούσαν.Από την ονομασία του κρέατος ονομάστηκε και η σύναξη της ημέρας αποσορτή.
Το σφαχτό το άφηναν να σιτέψει και τη τρίτη μέρα έφτιαχναν το καβουρμά ενώ με το κεφάλι του χοίρου έφτιαχναν τη πηχτή.
Τη γνάθο του χοίρου κρεμούσαν κοντά στο σπίτι ή την έκρυβαν μέσα στη γωνιά(=τζάκι) για να διώχνει το κακό.
Το έθιμο των χοιροσφαγίων είναι ένα εορταστικό έθιμο της Λήμνου το οποίο συνδέεται με την οικιακή οικονομία κι αποτελούσε αφορμή για ατελείωτο φαγοπότι και γλέντι.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη





[1] Οι κραυγές των χοίρων τους θύμιζαν τη σφαγή των νηπίων.
[2] Το σφαχτό το άφηναν να σιτέψει και τη τρίτη ημέρα το τεμάχιζαν.
[3] Το δέρμα το αποκαλούσαν γουρτζελιά.
[4] Η ουροδόχος κύστη του ζώου.

Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2013

Τα έθιμα του Αγίου Μoδέστου

Αγαπημένος Άγιος του Λήμνιου κεχαγιά είναι ο Άγιος Μόδεστος, ο Άγιος των ζώων. Οι κεχαγιάδες(=βοσκοί) αγαπούσαν πολύ τον Άγιο  και συνήθιζαν να έχουν την εικόνα του Αγίου στο εικονοστάσι του σπιτιού τους.
Ανά τακτά χρονικά διαστήματα πήγαιναν την εικόνα στο ναό και την άφηναν στο ιερό για να λειτουργηθεί για σαράντα ημέρες.Στη συνέχεια κι αφού η εικόνα είχε ευλογηθεί την ξανατοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού.
Ο Άγιος Μόδεστος είναι ο προστάτης των κοπαδιών κι οι κεχαγιάδες κάθε φορά που κάποιο ζώο αρρώσταινε ή είχε άσχημη γεννά προσεύχονταν στον Άγιο και τον παρακαλούσαν να το βοηθήσει το ζωντανό.
Ο Άγιος γιορτάζει στις 18 Δεκεμβρίου. Την παραμονή του εορτασμού του Αγίου Μοδέστου οι γυναίκες των κεχαγιάδων φτιάχνουν κόλλυβα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία, στον Εσπερινό, για να τα διαβάσει ο Ιερέας. Εύχονται τη μέρα εκείνη ο ένας στον άλλο «να τα χαιρόμαστε».Τα διαβασμένα κόλλυβα τα δίνουν στα ζά(=ζώα) ανακατεμένα με τη τροφή τους για να τα προστατεύει και να τάχει γερά ο Άγιος Μόδεστος.
Πιστεύεται ότι ανήμερα της γιορτής του Αγίου Μοδέστου κατά τα μεσάνυχτα τα ζώα και ιδιαίτερα τα βόδια μιλούν μεταξύ τους αλλά  μόνο οι αλαφροίσκιωτοι ή οι έχοντες αγνή καρδία μπορούσαν να τα ακούσουν.
Σε δύσκολες στιγμές οι κεχαγιάδες της Λήμνου προσεύχονται στον άγιο Μόδεστο:«Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός μου, επάκουσον της δεήσεως μου, και απέλασον πάσαν θανατηφόρον ασθένεια και βλάβην από των βοών, ίππων, όνων, ημιόνων, προβάτων, αιγών, μελισσών και των λοιπόν ζώων.»
Ναός αφιερωμένος στον Άγιο Μόδεστο υπάρχει στο Κατάλακκο της Λήμνου.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη


Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 2013

Έθιμα του Αγίου Ανδρέα

Ο πρωτόκλητος μαθητής του Ιησού, ο Άγιος Ανδρέας  ήταν από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας.Πατέρας του ήταν ο Ιωνάς.Όταν γνώρισε τον Ιησού έσπευσε στον αδελφό του Πέτρο και του ανήγγειλε: «Ευρήκαμεν τον Μεσσία».
Ο Άγιος Ανδρέας ο οποίος έφερε ελληνικό όνομα και σύμφωνα με τον Άγιο Επιφάνιο ήταν πράος κι ολιγόλογος, ήταν ένας απλός ψαράς ο οποίος με τη χάρη του Κυρίου μεταμορφώθηκε σε έναν ψαρά των ψυχών.
Μετά την Ανάσταση δίδαξε το ευαγγέλιο στις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας.Μαρτύρησε με σταύρωση.
Στα χρόνια του Αγίου Κωνσταντίνου το λείψανο του Αγίου μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Άγιος Ανδρέας εορτάζει στις 30 Νοεμβρίου.Οι παλαιότεροι πίστευαν πως από την ημέρα αυτή το κρύο αντρειεύει. «Στους τριάντα Αι Αντριάς, αντρειεύει ο βοριάς».
Το κρύο συνδέεται και με τις τρεις επόμενες εορτές  του Δεκεμβρίου: Της Αγίας Βαρβάρας[1], του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου. «Βαρβάρα βαρβαρώνει, Άγιος Σάββας σαβανώνει, Άγιος Νικόλαος παραχώνει».
Με τον Άγιο Ανδρέα πίστευαν επίσης ότι αντρειεύει όχι μόνο το κρύο αλλά κι η νύχτα καθώς μεγαλώνει εντυπωσιακά.
Ο Άι Αντριάς όπως χαϊδευτικά οι Λήμνιοι αποκαλούσαν τον Άγιο  αντρειεύει τόσο τα ζωντανά όσο και τα σπαρτά.
Για να τιμήσουν τον Άγιο οι Λήμνιοι ψαράδες είχαν φτιάξει ένα εξωκλήσι στον κόλπο του Μούδρου αφιερωμένο στον πρωτόκλητο μαθητή του Ιησού.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη




[1] Άγια Βαρβάρα μίλησε και ο Σάββας απεκρίθη.
Μαζέψτε ξύλα και άχυρα και σύρτε και στο μύλο,
γιατί Άι – Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.


\
 

Σάββατο 2 Νοεμβρίου 2013

Οι κρήνες της Λήμνου

Από τα πανάρχαια χρόνια έως και τη δεκαετία του 1960 η Λήμνος υδρευόταν κυρίως από πηγάδια, κρήνες και κινστέρνες.
Αδιάψευστη μαρτυρία τα κοινοτικά λιθόχτιστα πηγάδια που υπάρχουν στην προϊστορική Πολιόχνη ήδη από το 3000 π.Χ.
Στη Λήμνο όμως εκτός από την πληθώρα των πηγαδιών υπάρχουν και πολλές  βυζαντινές,  μεταβυζαντινές,  οθωμανικές και νεοελληνικές  κρήνες.
Οι κρήνες της Λήμνου χωρίζονται σε κοινοτικές και μοναστηριακές  ή σε αστικές και εξοχικές.
Οι περισσότερες κρήνες που έχουν διατηρηθεί είναι κυρίως οι οθωμανικές.Οι κρήνες αυτές είναι πανομοιότυπες και φέρουν κτητορικές επιγραφές με αραβικούς χαρακτήρες στις οποίες εξυμνούν τη σπουδαιότητα του ύδατος στη ζωή του ανθρώπου.
Η «Ces,me» όπως οι οθωμανοί την αποκαλούν είναι μια απλή εντοιχισμένη βρύση που διαθέτει μαρμάρινη ή πέτρινη πλάκα και μια χούφτα ή γούρνα.
Οι κρήνες αυτές κυρίως του 18ου αιώνα ήταν η κοινωνική προσφορά,η δωρεά των πλουσίων προς την κοινότητα.
Εξαίσιοι λαϊκοί τεχνίτες, οι ονομαστοί πελεκάνοι εκμεταλλευόμενοι την αφθονία της λημνιακής πέτρας δημιούργησαν υπέροχες κρήνες που δυστυχώς ελάχιστες κατάφεραν να διατηρηθούν μέχρι τις ημέρες μας.
Η κάθε κρήνη φέρει το δικό της όνομα το οποίο κυρίως συνδέεται με την τοποθεσία στην οποία βρίσκεται ή με κάποιο ιδιαίτερο γεγονός.
Στις αστικές κρήνες ανήκουν οι κρήνες που υπήρχαν στο κέντρο των λημνιακών χωριών.Οι κρήνες αυτές ήταν υπεύθυνες για την ύδρευση των κατοίκων. Ορισμένες από αυτές, οι ελάχιστες που έχουν απομείνει  αποτελούν έργα τέχνης.
Οι εξοχικές κρήνες είναι αυτές που βρίσκονταν παραπλεύρως των παλαιών οδικών αρτηριών κι ήταν υπεύθυνες για να ξεδιψάσουν τους διαβάτες.
Οι εκκλησιαστικές κρήνες βρίσκονταν στον προαύλιο χώρο ναών κι επρόκειτο κυρίως για το αγίασμα του ναού.
Φέρουν συνήθως λίθινο πελεκητό σταυρό για να ξορκίζουν τα κακά πνεύματα που σύμφωνα με τις δοξασίες συγκεντρώνονταν κοντά στις κρήνες.
Κουμάρια, λαγίνια, στάμνες και σταμνάκια επιστρατεύονταν για να μεταφέρουν το πολυτιμότερο αγαθό στη ζωή του ανθρώπου στα σπίτια.
Όταν τα λημνιακά σπίτια υδρεύτηκαν, οι κοινοτικές κρήνες θεωρήθηκαν άχρηστες, συνδέθηκαν με τα δύσκολα και πέτρινα χρόνια και με την πάροδο του χρόνου παραμελήθηκαν ενώ οι πιο πολλές εξαφανίστηκαν.
Ευαγγελία Λιάπη


Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2013

Σπύρος Μουστάκας ο Λήμνιος λαογράφος


Ο Σπύρος Μουστάκας γεννήθηκε στο Λιβαδοχώρι της Λήμνου το 1914.Γονείς του ήταν ο  Παναγιώτης και η Φανιώ. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Αλεξανδρούπολης και για σειρά ετών δίδαξε αρχικά στη Σαμοθράκη και στη συνέχεια στη Λήμνο.
Από παιδί όπως σημειώνει ο ίδιος στο έργο του γοητεύτηκε από την λαογραφία και κρατούσε σημειώσεις για τις παραδόσεις της Λήμνου. «Αγαπούσα πολύ να μαθαίνω παλιές απόψεις και ιστορίες» και σε άλλο σημείο αναφέρει: «Να διατηρήσουμε την παράδοση μας ακόμα και ως ανάμνηση για ότι καλό ή άσχημο συνέβηκε, να μείνει ως αξιοπρόσεχτο παρελθόν, για να καλομελετήσουμε, για να διδαχτούμε από αυτό και έτσι να μην ξανακάνουμε τα ίδια λάθη».
Ο Μουστάκας μελέτησε το έργο του μεγάλου δασκάλου και θεμελιωτή της ελληνικής λαογραφίας Νικολάου Πολίτη και στο μνημειώδες έργο του ακολουθεί τις υποδείξεις του μεγάλου αυτού λαογράφου.
Μέρος του έργου του Σ.Μουστάκα  στηρίχτηκε στις πολύτιμες σημειώσεις που του είχε αφήσει ο θείος του Κώστας Σ.Χαραμής.
Ο Σπύρος Μουστάκας μελέτησε  διεξοδικά τα ήθη κι έθιμα του λαού της Λήμνου. «Πολλές μελέτες έκανα σε βιβλία,περιοδικά αλλά περισσότερο αυτόν τον απλοϊκό χωρικό,που φαίνεται ολοκάθαρα ότι είναι μια εγκυκλοπαίδεια,ένα ζωντανό λεξικό... »
Ο δάσκαλος και λαογράφος Σπύρος Μουστάκας κατέγραψε τις παραδόσεις της Λήμνου σε εικοσιδύο χειρόγραφους τόμους.Ως λαογράφος ασχολήθηκε με τα τραγούδια και τους χορούς της Λήμνου, τα παραμύθια, τα γιατροσόφια, τη μαγειρική, τα μοιρολόγια, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, τη λημνιακή ντοπιολαλιά, τους θρύλους, τα πανηγύρια και την εθιμοτυπία τους,τη λημνιακή  αρχιτεκτονική και πολλά άλλα.
Μετά τη συνταξιοδότηση του από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση ο Μουστάκας μετοίκησε στη Χαλκίδα όπου ζούσε η πολυαγαπημένη κόρη του κι ασχολήθηκε με τη συγγραφή και ταξινόμηση του έργου του.
Ο Μουστάκας μέσα από το μνημειώδες έργο του φωτογραφίζει τη λημνιακή κοινωνία, τους μόχθους και τους κόπους των ανθρώπων της, τις παραδόσεις τους, τις δοξασίες τους και τις προλήψεις τους.
Ο Σπύρος Μουστάκας γύριζε τα χωριά της Λήμνου και κατέγραφε τις παραδόσεις του νησιού.Συνομιλητές του συνήθως ο παπάς, ο δάσκαλος, ο πρόεδρος, ο γραμματέας και απλοί χωρικοί.Επέλεγε δε να καταγράφει όσα αυτοί του αφηγούνται στην τοπική γλωσσολαλιά.
Τα καταλληλότερα πρόσωπα όπως ο ίδιος αναφέρει ήταν οι γεροντότεροι αν και πολλές φορές τον στεναχωρούσαν γιατί αν και ήξεραν πολλά πράγματα δεν ήθελαν να μεταδώσουν αυτές τις πληροφορίες κι έτσι αξιόλογα  πράγματα χάθηκαν.
Κατέγραφε ηθικοπλαστικές ιστορίες που του αφηγήθηκαν οι συνομιλητές του με σκοπό να διαπαιδαγωγήσει τον αναγνώστη του.Πιστεύει βαθιά στο Θεό και στη θεία δίκη που ανταμείβει τον έντιμο και δίκαιο και τιμωρεί τον άδικο κι άτιμο.
Γράφει:"Όποιος κλέβ',προυκοπή δεν έχ'του ξένου πράμα π'θα γυρέψει να κλέψεις,έχ' λένε απάνου τ'ουργή κι φουνάζ".
Ο λαογράφος Σπύρος Μουστάκας δώρησε τα χειρόγραφα των έργων του στη Καρατζάδειο Βιβλιοθήκη.
Το έργο του φέρει τον τίτλο «Λαογραφικοί θησαυροί της Λήμνου».Κυκλοφόρησαν μόνο οι δυο πρώτοι τόμοι το 1980 από τις εκδόσεις «Δίπτυχο» ενώ ακολούθησε και δεύτερη έκδοση βελτιωμένη το 1998 από τις εκδόσεις Κυριακής Αθ.Βασδέκη.Η δεύτερη αυτή έκδοση είναι αφιερωμένη στα εγγόνια του συγγραφέα.
Για εξώφυλλο και στις δυο εκδόσεις του ο Λήμνιος λαογράφος επέλεξε το χάρτη της Λήμνου.Στο δεύτερο τόμο του έργου του πάνω στο χάρτη της Λήμνου υπάρχει σημειωμένο ένα μόνο χωριό.Το πολυαγαπημένο χωριό του συγγραφέα, το Λιβαδοχώρι.
Ο Σπύρος Μουστάκας με ιδιαίτερη επιμέλεια φρόντιζε τα βιβλία του.Μέσα σε κάθε αντίτυπο το οποίο είναι ένα και μοναδικό,αριθμημένο από τον ίδιο, ο συγγραφέας το υπογράφει και χειρόγραφα αφήνει ένα μικρό σημείωμα και μια ζωγραφιά για τον αναγνώστη του.
Ο Σπύρος Μουστάκας είναι ο σημαντικότερος λαογράφος  του νησιού της Λήμνου  κι το έργο του αποτελεί πραγματικά σημαντικό λαογραφικό θησαυρό για τον τόπο μας.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη





Κυριακή 25 Αυγούστου 2013

Η δική μου Λήμνος

Η Λήμνος είναι μια νήσος απέραντη, πολύ όμορφη και γοητευτική έτοιμη να καλωσορίσει τον επισκέπτη της και να τον καλοδεχθεί. Η Λήμνος  όμως της καρδιάς μου είναι τα απομακρυσμένα κι απομονωμένα από την κοσμοπολίτισσα Μύρινα χωριά. Είναι η ανατολική Λήμνος και συγκεκριμένα το ΝΑ άκρο του νησιού. Η δική μου Λήμνος αρχίζει  από ένα πλάτωμα.Ένα πλάτωμα που βρίσκεται ψηλά στην κορυφή μιας ανηφόρας.Αριστερά ο Κορακάς, δεξιά τα ερείπια του Παλαιόκαστρου του Μούδρου  κι απλώνεται μέχρι το ακρωτήρι της Αγιάς Ειρήνης.Όταν φτάσω λοιπόν σε εκείνο το  πλάτωμα κι αντικρίσω  τη  θάλασσα και τη χερσόνησο της ΝΑ Λήμνου βρίσκομαι στη δική μου Λήμνο,στη Λήμνο της καρδιάς μου.Το πρωινό αγιάζι με τα αρώματα της ακονιζιάς,του θυμαριού και της λυγαριάς με καλωσορίζουν.Πλησιάζω στα Καμίνια κι από μακριά αντικρίζω το μισό χωριό, τον πέρα μαχαλά.Πρωινός καφές στην Πολιόχνη, εκεί, απέναντι από τις ακτές της Τρωάδας με καλούς φίλους κι αφηγήσεις ιστοριών.Όλοι  έχουν να αφηγηθούν κι από μια ενδιαφέρουσα ιστορία που σημάδεψε τη μνήμη αλλά και το παρελθόν τους.Κι έπειτα ο δρόμος μ' οδηγεί στους ραχιώτες Μύλους κι από εκεί στον Άγιο Μάρ'νο και τους Πύργους.Τα απομεινάρια της παλαιάς καστροπολιτείας της Σκάλας.Στη συνέχεια Γούδηλα.Το ομορφότερο ερειπωμένο πλέον μεσαιωνικό χωριό που υπάρχει στον ελλαδικό χώρο πλαισιώνει τη δική μου κι άγνωστη σε πολλούς Λήμνο.Κάθε φορά που θα επισκεφτώ το ερειπωμένο χωριό Γούδηλα θυμάμαι τα λόγια ενός φίλου μου πανεπιστημιακού, καθηγητή Φυσικής που μου έλεγε πως στη Λήμνο υπάρχει χρονοπύλη.Σίγουρα αν υπάρχει χρονοπύλη θα βρίσκεται σε αυτά εδώ τα μέρη. Λιμανάκι της Αγιάς και Παναγιά της Σκάλας.Αγνάντεμα του πελάγους και αρώματα  από το φλισκούνι,τη μέντα και τ'άλλα βότανα που φύονται στην περιοχή.Φυσίνη κι Άγιος Σώζος.Κάθε φορά που βρίσκομαι εκτός Λήμνου και κλείσω για λίγο τα μάτια μου κι ονειρευτώ τη Λήμνο, πάντα το σημείο που επιλέγω είναι ο Άγιος Σώζων.Η καρδιά της δική μου Λήμνου βρίσκεται εκεί.Μετά Σκανδάλη.Το χωριό με τα πιο καλοχτισμένα και καλοδιατηρημένα σπίτια του νησιού που δεν πρόδωσε την παράδοση,τίμησε την αφθονία της τοπικής πέτρας που του πρόσφερε η φύση και κατοικείται από καλόγνωμους και φιλόξενους ανθρώπους.Συνεχίζω προς το ακρωτήρι της Αγιάς Ειρήνης. Αστιβιές και θυμαρέλια. Σαν φτάσω όμως στο ακρωτήρι με καλωσορίζει το εκκλησάκι του Αγίου Στεφάνου.Η θέα καταπληκτική. Παρατηρώ το γκρεμό."Του Καλτσόπ' το πήδημα" μου λένε.Όταν κάποτε τα πολύ παλαιά χρόνια έγιναν ιπποδρομίες στην περιοχή για να τιμηθεί ο Άγιος Γιώργης ο Μυροβλήτης,ο αναβάτης  Καλτσόπης δεν κατάφερε να σταματήσει τ'άλογο του κι έτσι έπεσε στο γκρεμό.Επιστροφή.Αυτή τη φορά κατευθύνομαι προς το Παραδείσι. Εκατόν δυο λαγκάδες έλεγαν ο παλαιότεροι πως υπάρχουν από το ακρωτήρι μέχρι το Παραδείσι.Εκατόν δυο μαγικά και μυστηριώδη λαγκάδια που οδηγούν σε όμορφα ακρογιάλια.Συναντώ τον Άγιο Γιώργη τον Καμαρωτό και κινούμαι προς τον Άγιο Γιώργη τον Ορφανό.Πολυαγαπημένος ο Άγιος στην ερημική περιοχή του ακρωτηρίου.Κατευθύνομαι προς το Σκίδι και μετά τον Παρθενόμυτο.Ερειπωμένος οικισμός με έξοχο αρδευτικό σύστημα που εκμεταλλεύονταν τα ύδατα του Παραδεισιού.Οδηγούμαι στο χωριό της Αγιάς Σοφιάς. Περνώ από την οικία Μπούμπουρα του 1866 (σημείο μέτρησης για τους ντόπιους της ισχύος των σεισμών),την πλατεία με τις μυλόπετρες του Σαμόμυλου και των εξαρτημάτων του, τ'Αμπαρούδ' και τα μουρσά και γνωρίζομαι με τους λιγοστούς αλλά τόσο φιλόξενους, προοδευτικούς και ρομαντικούς κατοίκους του χωριού.Οι κάτοικοι της Αγιάς Σοφίας είναι οι ξεχωριστοί Λημνιοί που αγαπούν με πάθος τον τόπο τους και προσπαθούν ιδιαίτερα για αυτό.Αυτή είναι η δική μου Λήμνος.Η Λήμνος της καρδιάς μου.Η ΝΑ άκρη του νησιού.Μια απομακρυσμένη, ερημική κι ανεξερεύνητη περιοχή με τα περισσότερα εξωκλήσια του νησιού.Αποτέλεσμα του έντονου θρησκευτικού συναισθήματος δεν είμαι σίγουρη αλλά είμαι σίγουρη με τους πιο ενδιαφέροντες, φιλοσοφημένους, πολυπράγμονες, φιλόξενους και καλοσυνάτους ανθρώπους.Γιατί οι άλλοι οι ζηλιάρηδες, οι μικρόψυχοι κι οι κακόγνωμοι στη δική μου Λήμνο δεν υπάρχουν.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη
  




Πέμπτη 15 Αυγούστου 2013

Τα πηγάδια κι οι πέτρινες γούρνες

Η Λήμνος είναι ένα νησί άνυδρο και άδενδρο.Για το λόγο αυτό οι κάτοικοι του νησιού αναγκάστηκαν από νωρίς να ανορύσσουν πηγάδια.Είχαν ανάγκη από πόσιμο νερό,νερό για το πλύσιμο των ρούχων και της υγιεινής τους,για το νοικοκυριό τους,για το πότισμα των ζωντανών τους ,για τις καλλιέργειες τους αλλά και για τους διαβάτες..
Τα παλαιότερα χρόνια η ύπαρξη ενός πηγαδιού σε μια περιοχή ήταν σημάδι ζωής για την άδενδρη Λήμνο.
Από το πηγάδι έπαιρναν νερό για να πιουν  αυτοί και τα ζώα τους, να πλυθούν και να μαγειρέψουν.
Αρχικά επέλεγαν οι γεροντότεροι κι οι σοφότεροι το κατάλληλο σημείο στο οποίο θα άνοιγαν το πηγάδι.
Το καταλληλότερο σημείο ήταν εκεί στο οποίο θα έβρισκαν νερό γύρω στα 10-12 μέτρα το πολύ.
Με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν  ένα φτυάρι κι ένα κασμά άνοιγαν μια γούρνα  κυκλική διαμέτρου  περί τα τρια μέτρα .
Τα χώματα και τις πέτρες που έβρισκαν τις ανέβαζαν στην επιφάνεια με  ένα κουβά στον οποίο είχαν δέσει ένα σχοινί και τον τραβούσαν.
Μόλις έβρισκαν το νερό άρχιζαν να χτίζουν τα τοιχώματα του πηγαδιού με πέτρες ξεκινώντας από τον πυθμένα,από κάτω προς τα πάνω.
Το νερό το έβγαζαν από το πηγάδι με κουβάδες.
Με τον όρο πηγάδι αποκαλούμε τόσο το όρυγμα όσο και το οικοδόμημα,το χτίσιμο.
Η ονομασία των πηγαγιών σχετιζόταν με το όνομα του ιδιοκτήτη ή του ανθρώπου που σχετίζοταν μαζί του,του τόπου στον οποίο βρισκόταν καθώς και με κάποιο χαρακτηριστικό του.
Τα πηγάδια χωρίζονατι σε δυο κατηγορίες :
1. τα αστικά( αυτά που βρίσκονταν εντός του οικισμού) 2. τα αγροτικά (όσα βρίσκονταν διάσπαρτα στην εξοχή της Λήμνου).
Κοντά στα πηγάδια συνήθως υπήρχαν και κρυμμένοι κουβάδες για τους διαβάτες ώστε να εξυπηρετηθούν.
Συνοδευτικά των πηγαδιών ήταν οι πέτρινες γούρνες.Οι γούρνες λειτουργούσαν ως προσωρινοί αποθηκευτικοί χώροι όπου τοποθετούσαν το νερό για να ποτίσουν οι χωρικοί τα ζώα τους.
Περιμετρικά των πηγαδιών τοποθετούσαν τις γούρνες ώστε εκεί να ποτίζουν τα ζωντανά τους.
Στη Λήμνο υπάρχουν πολλά και όμορφα πηγάδια από τα οποία δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν αφαιρεθεί οι γούρνες οι οποίες πλέον στολίζουν λημνιακές αυλές.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Δευτέρα 12 Αυγούστου 2013

Τα εξωκλήσια της ΝΑ Λήμννου



Σύλλογος Φισίνης διοργανώνει την Δευτέρα στις 21:00, εκδήλωση  με θέμα «τα εξωκλήσια της Νοτιοανατολικής Λήμνου».
Στην εκδήλωση η οποία θα πραγματοποιηθεί στον Άγιο Σώζο, η κ Ευαγγελία Χ. Λιάπη θα παρουσιάσει την εκκλησιαστική κληρονομιά και παράδοση της περιοχής. Θα ψάλλουν και θα τραγουδήσουν, ο ιερέας Γεώργιος Βότσης και ο ιεροψάλτης Δημήτριος Μπρατσιώτης.
Εισαγωγή - Παρουσίαση ομιλητών: Αντώνης Καραγάννης
Φυσαρμόνικα (παίζει ο ιερέας ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΟΤΣΗΣ)
Τα εξωκλήσια κι η Λημνιακή παράδοση: Ευαγγελία Λιάπη
Φυσαρμόνικα   (παίζει ο ιερέας ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΟΤΣΗΣ)
Απολυτίκιο Αγ. Σώζου: (Ιερέας Γεώργιος Βότσης - Δημήτριος Μπρατσιώτης)
Προβολή βίντεο "ΤΑ ΕΞΩΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΝA ΛΗΜΝΟΥ"  
"Το ψωμί είναι στο τραπέζι.." 
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης   Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλης
Αναλυτική παρουσίαση των εξωκλησιών της περιοχής
1η Ενότητα: Τα εξωκλήσια των Καμινίων
"12 Ευζωνάκια"   ( Παραδοσιακό τραγούδι )
 2η Ενότητα: Τα εξωκλήσια της Αγ. Σοφιάς
¨Μήλο μου κόκκινο..." ( Παραδοσιακό τραγούδι )
3η Ενότητα: Τα εξωκλήσια της Φισίνης
¨ Σαν τα μάρμαρα" ( Παραδοσιακό τραγούδι )
4η Ενότητα: Τα εξωκλήσια της Σκανδάλης
¨Έχε γεια Παναγιά..." ( Παραδοσιακό τραγούδι)