Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 2013

Το καλό ποδαρικό

Η αλλαγή του χρόνου συνδέεται με διάφορες δοξασίες για το καλό ποδαρικό και την τύχη.
Παραμονή της πρωτοχρονιάς οι Λημνιοί έριχναν στη στέγη του σπιτιού τους, σπόρους[1](σιτάρι-κριθάρι-βρώμη-καλαμπόκι κ.α.) ώστε να τα δει τ'Αστρο του ουρανού και να πάει καλά η σοδειά της νέας χρονιάς.
Παλαιότερα πίστευαν πως την ώρα που άλλαζε ο χρόνος έβγαιναν οι Μοίρες και επισκέπτονταν τα σπίτια των ανθρώπων για να τα μοιράνουν. Όταν οι Μοίρες κουράζονταν έβρισκαν ανάπαυση κοντά στις κρήνες.Για αυτό το λόγο σιμά στις βρύσες άφηναν ζάχαρη και γλυκίσματα  για να γλυκάνουν τις Μοίρες και είναι καλόγνωμες και ευνοϊκές.
Αξημέρωτα τότε που τα χωριά υδρεύονταν από τις κοινοτικές βρύσες τα κορίτσια έπαιρναν ένα όμορφο λαγήνι και πήγαιναν στη βρύση[2] για να πάρουν το πρώτο νερό της νέας χρονιάς.
Όταν γέμιζαν το λαγήνι τους άφηναν τη βρύση ανοιχτή να τρέχει το νερό ώστε να τρέχουν και τα πλούτη τη νέα χρονιά.
Από το δρόμο έπαιρναν και μια καλοσχηματισμένη πέτρα και την έφεραν στο σπίτι ώστε νάναι γεροί σαν τη πέτρα.
Πέτρα έφερναν και στα σπίτια που πήγαιναν να επισκεφτούν ώστε οι νοικοκυραίοι νάναι γεροί.Επέλεγαν η πέτρα νάναι βαριά ώστε όσο βάρος είχε τόσο μάλαμα,ασήμι και πλούτο να φέρνει στο σπιτικό.Εύχονταν: «όσο βάρος έχει αυτή η πέτρα τόσο βάρος νάχει το πουγγί σου»[3].Οι πέτρες έμεναν μέσα στο σπίτι στο ίδιο μέρος για οκτώ ημέρες και την όγδοη ημέρα την έβγαζαν από το σπίτι και την άφηναν για το καλό στην αυλή.
Με το αμίλητο νερό ράντιζαν το σπιτικό τους για το καλό και το φύλαγαν για τα δύσκολα.
Στην πρώτη θεία λειτουργία της χρονιάς ο νοικοκύρης έκρυβε μέσα στην τσέπη του ένα ρόδι για να διαβαστεί.Όταν γύριζε στο σπίτι το έσπαγε για το καλό λέγοντας: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσο παρά να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».
Ευαγγελία Χ.Λιάπη



[1] Αγαθά τα οποία ήθελαν να πολλαπλασιαστούν έβαζαν μέσα σε ένα ταψί και τα άφηναν στη μάντρα τους ώστε να τα δει τ'Αστρο ουρανού.
[2] Για εύνοια της τύχης έπρεπε να πάρουν αμίλητο νερό από τρεις βρύσες οι οποίες να ήταν άσκεπες ώστε να τις είχαν δει τα άστρα του ουρανού.
[3] «Όπως βαρεί η γη πέτρα, έτσι να βαρεί και τ’αφέντ’ η σακκούλα»


Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2013

Tα λημνιακά πρωτοχρονιάτικα κάλαντα

Αρχιμηνιά και αρχή χρονιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
Κι αρχή που βγήκεν ο Χριστός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει
-Βασίλη πόθεν έρχεσαι
και πόθεν κατεβαίνεις
και δεν μας συντυχαίνεις;
-Από τη μάνα μου έρχομαι κι εγώ σας καταδέχομαι
και στο σχολειό μου πάω
-Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις
και αν μας αγαπάς να μας το πεις
Κάτσε να μας τραγουδήσεις
και να μας ευχαριστήσεις
-Εγώ γράμματα μάθαινα
και να σας πω τι πάθαινα
Τραγούδια δεν ηξεύρω
αντίκρύ μου θα σ’ εύρω
-Εμείς εδώ δεν ήρθαμε
να φάμε και να πιούμε
Αλλά σας αγαπούσαμε
κι’ ήρθαμε να σας δούμε
Κι ας πούμε για τον κιαχαγιά
ένα καλό τραγούδι.
Βρε κιαχαγιά, βρε κιαχαγιά
βρε πρωτοζευγολάτη
Σπέρνεις στο σπόρο το σπυρί
στο ένα χίλια πινάκια
Και πήγαν και στο φάγανε
πέρδικες και λαγούδια
Κι ας πούμε και για την κυρά
ένα καλό τραγούδι
Κυρά λιγνή, κυρά ψηλή
κυρά καμαροφρύδα
Που’ χεις τον ήλιο πρόσωπο
και το φεγγάρι στήθος
Και του κοράκου το φτερό
το’ χεις καμπανοφρύδι
Κι ας πούμε για το γιόκα σας
ένα καλό τραγούδι
Έχεις και γιο στα γράμματα
και γιο εις το ψαλτήρι
Του χρόνου τέτοιονε καιρό
θα βάλει πετραχήλι
Πολλά είπαμε και για το γιο
ας πούμε και της κόρης
Έχεις και κόρη όμορφη
που δεν έχει ιστορία
Ούτε στην πόλη βρίσκεται
ούτε στην Μπαρμπαρία
Σ’ αυτά τα σπίτια που’ ρθαμε τα μαρμαροχτισμένα
που’ ναι το χώμα μάλαμα κι η πέτρα ειν’ ασήμι
και μες τη μέση του σπιτιού κοιμάται Αϊ-Βασίλης
Ποιος είναι άξιος κι άργεται να πα να τον ξυπνήσει
σήκω αφέντη τσ’ αφεντιάς και μη πολυκοιμάσαι
γιατί ο ύπνος ο πολύς μαραίνει και χαλάει.
Σφάξετε και τον πετεινό, σφάξετε και την κότα
δω μας και τον κόπο μας να πάμε σ’ άλλη πόρτα.



Πέμπτη 26 Δεκεμβρίου 2013

Τα χοιροσφάγια της Λήμνου κι οι αποσορτές

Τα παλαιότερα χρόνια τα χοιροσφάγια αποτελούσαν ένα σημαντικό εορταστικό γεγονός το οποίο έδινε την ευκαιρία στην οικογένεια να σμίξει, να γλεντήσει αλλά και να  εξασφαλίσει το κρέας του χειμώνα.
Στις 26 Δεκεμβρίου, την επομένη των Χριστουγέννων έσφαζαν τους χοίρους σε ανάμνηση της σφαγής των νηπίων[1] από τον Ηρώδη.Η κάθε οικογένεια συνήθιζε να εκτρέφει ένα «γουρτζέλ» το οποίο είχε αγοράσει συνήθως στο πανηγύρι του Αγίου Κωνσταντίνου ή της Αγίας Φωτίδας.
Ο χοίρος μοσχοτρεφόταν με προσοχή γιατί  θα εξασφάλιζε την οικογένεια με κρέας και λίπος για ολόκληρη τη χρονιά.
Η σφαγή του χοίρου αποτελούσε ιεροτελεστία.Για το σφάξιμο έπρεπε να χρησιμοποιήσουν μαυρομάνικο μαχαίρι και με επικεφαλής το νοικοκύρη να συνεργαστεί η παρέα, μια ομάδα τριών τεσσάρων γεροδεμένων ανδρών.Μετά τη σφαγή συνήθιζαν με  το αίμα του ζώου[2] να σταυρώνονται στο μέτωπο για να μην έχουν πονοκεφάλους.Φρόντιζαν ιδιαίτερα να βγάλουν το δέρμα του χοίρου[3] χωρίς να το τρυπήσουν γιατί με αυτό τα παλαιότερα χρόνια οι Λήμνιοι θα έφτιαχναν τσερβούλια και λαγάρες.
Τα πρώτα που αφαιρούσαν από το χοίρο ήταν τα εντόσθια με τα οποία γινόταν η οιωνοσκοπία για τα μελλούμενα.
Τα παιδιά έπαιρναν τη «φούσκα[4]» του σφαγμένου ζώου και μ'αυτή έφτιαχναν αυτοσχέδιο μπαλόνι.
Το σφαχτό το κρεμούσαν σε τσιγγέλι στο μεσοδόκι του σπιτιού για να στεγνώσει.Το βράδυ της ίδιας ημέρας έκαναν τις αποσορτές.«Αποσορτή» ονόμαζαν το μπροστινό μέρος  του χοίρου από την  κοιλιά μέχρι και το θώρακα.Το κρέας αυτό το οποίο είναι ιδιαίτερα εύγευστο και το τηγάνιζαν ή το έβραζαν με λάχανο ή σέλινο οι νοικοκυρές και μαζευόταν παρέες και γλεντούσαν.Από την ονομασία του κρέατος ονομάστηκε και η σύναξη της ημέρας αποσορτή.
Το σφαχτό το άφηναν να σιτέψει και τη τρίτη μέρα έφτιαχναν το καβουρμά ενώ με το κεφάλι του χοίρου έφτιαχναν τη πηχτή.
Τη γνάθο του χοίρου κρεμούσαν κοντά στο σπίτι ή την έκρυβαν μέσα στη γωνιά(=τζάκι) για να διώχνει το κακό.
Το έθιμο των χοιροσφαγίων είναι ένα εορταστικό έθιμο της Λήμνου το οποίο συνδέεται με την οικιακή οικονομία κι αποτελούσε αφορμή για ατελείωτο φαγοπότι και γλέντι.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη





[1] Οι κραυγές των χοίρων τους θύμιζαν τη σφαγή των νηπίων.
[2] Το σφαχτό το άφηναν να σιτέψει και τη τρίτη ημέρα το τεμάχιζαν.
[3] Το δέρμα το αποκαλούσαν γουρτζελιά.
[4] Η ουροδόχος κύστη του ζώου.

Τρίτη 17 Δεκεμβρίου 2013

Τα έθιμα του Αγίου Μoδέστου

Αγαπημένος Άγιος του Λήμνιου κεχαγιά είναι ο Άγιος Μόδεστος, ο Άγιος των ζώων. Οι κεχαγιάδες(=βοσκοί) αγαπούσαν πολύ τον Άγιο  και συνήθιζαν να έχουν την εικόνα του Αγίου στο εικονοστάσι του σπιτιού τους.
Ανά τακτά χρονικά διαστήματα πήγαιναν την εικόνα στο ναό και την άφηναν στο ιερό για να λειτουργηθεί για σαράντα ημέρες.Στη συνέχεια κι αφού η εικόνα είχε ευλογηθεί την ξανατοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού.
Ο Άγιος Μόδεστος είναι ο προστάτης των κοπαδιών κι οι κεχαγιάδες κάθε φορά που κάποιο ζώο αρρώσταινε ή είχε άσχημη γεννά προσεύχονταν στον Άγιο και τον παρακαλούσαν να το βοηθήσει το ζωντανό.
Ο Άγιος γιορτάζει στις 18 Δεκεμβρίου. Την παραμονή του εορτασμού του Αγίου Μοδέστου οι γυναίκες των κεχαγιάδων φτιάχνουν κόλλυβα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία, στον Εσπερινό, για να τα διαβάσει ο Ιερέας. Εύχονται τη μέρα εκείνη ο ένας στον άλλο «να τα χαιρόμαστε».Τα διαβασμένα κόλλυβα τα δίνουν στα ζά(=ζώα) ανακατεμένα με τη τροφή τους για να τα προστατεύει και να τάχει γερά ο Άγιος Μόδεστος.
Πιστεύεται ότι ανήμερα της γιορτής του Αγίου Μοδέστου κατά τα μεσάνυχτα τα ζώα και ιδιαίτερα τα βόδια μιλούν μεταξύ τους αλλά  μόνο οι αλαφροίσκιωτοι ή οι έχοντες αγνή καρδία μπορούσαν να τα ακούσουν.
Σε δύσκολες στιγμές οι κεχαγιάδες της Λήμνου προσεύχονται στον άγιο Μόδεστο:«Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός μου, επάκουσον της δεήσεως μου, και απέλασον πάσαν θανατηφόρον ασθένεια και βλάβην από των βοών, ίππων, όνων, ημιόνων, προβάτων, αιγών, μελισσών και των λοιπόν ζώων.»
Ναός αφιερωμένος στον Άγιο Μόδεστο υπάρχει στο Κατάλακκο της Λήμνου.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη