Σάββατο 11 Νοεμβρίου 2017

Ήφαιστος ο κλυτοτέχνης



Ο Ήφαιστος ήταν παιδί της Ήρας. Λέγεται πως η θεά μόνη της[1] τον γέννησε «δια αρρήτων οργασμών»[2].Όταν όμως το παιδί γεννήθηκε και η θεά[3] είδε πως χώλαινε και ήταν κουτσό ντράπηκε, θύμωσε και τον πέταξε από τον ουρανό στη θάλασσα για να χαθεί.
Ο Ήφαιστος όμως θα σωθεί, γιατί δυο νύμφες, η Ευρυνόμη και η Θέτιδα, θα τον λυπηθούν και θα τον πάρουν μαζί τους για να το μεγαλώσουν μέσα σε μια σπηλιά στα βάθη του Ωκεανού.
Εννιά χρόνια έμεινε ο Ήφαιστος παρέα με τις νύμφες και έφτιαχνε αριστουργήματα για τις δυο θεές.
Την περίοδο αυτή της ζωής του ο Ήφαιστος δεν θα την ξεχάσει και θα την θυμάται πάντα γλυκά, αναγνωρίζοντας την πολύτιμη  φιλοξενία που  του πρόσφεραν οι δυο νύμφες. Έτσι όταν η Θέτιδα (η μητέρα του Αχιλλέα) θα τον επισκεφτεί για να του ζητήσει να φτιάξει όπλα για τον Αχιλλέα, ο Ήφαιστος θα τη δεχτεί με πολύ αγάπη, θα αναφερθεί στη σωτήρια επέμβαση της και θα την εξυπηρετήσει ενώ δεν θα παραλείψει να εκφράσει την οργή του για την άσπλαχνη συμπεριφορά της μητέρας του, την οποία θα αποκαλέσει ξεδιάντροπη.[4]
Ο θεός Ήφαιστος όμως στην Α ραψωδία της Ιλιάδας, ξεχνάει για λίγο την πίκρα του συμπαραστέκεται με αγάπη στη μητέρα του και της λεει να κάνει υπομονή και να μην αντιστέκεται στο  Δία γιατί δεν μπορεί να τη βλέπει να κακοποιείται από τον Δία και θυμάται πως κάποτε που πήγε να μπει στη μέση για να την υπερασπιστεί, η οργή του Δία ήταν τέτοια που με δύναμη τον άρπαξε από το πόδι και τον εκσφεντόνισε μακριά από τον Όλυμπο για να καταλήξει στη Λήμνο.
Πάν δ’ήμαρ φερόμην,άμα δ’ηελίω καταδύντι
κάππεσον εν Λήμνω ολίγος δ’έτι θυμός ενήεν,
ένθα με Σίντιες άνδρες άφαρ κομίσαντο πεσόντα.[5]
Ολόκληρη τη μέρα τριγυρνούσα ώσπου στο τέλος κατά τη δύση του ήλιου κατέληξα  στη Λήμνο και εκεί οι κάτοικοι του νησιού οι Σίντιες με  περιποιήθηκαν.
Το σημείο που ο Ήφαιστος προσέκρουσε και έπεσε στη Λήμνο θεωρείται η περιοχή Αγιόχωμα κοντά στον Κότσινα.
Αναφέρεται πως με το χώμα αυτό περιποιήθηκαν τον τραυματισμένο θεό αλλά  η πτώση του, του άφησε μια μόνιμη αναπηρία στα κάτω άκρα.
Ήφαιστος δ’άμα τοισι κιε σθενει βλεμεαίνων,
χωλεύων, υπό δε κνήμαι ρώοντο αραιαί.[6]
Μαζί τους πήγαινε κι ο Ήφαιστος κούτσα-κούτσα κομπάζοντας για τη δύναμη του, ενώ από κάτω οι κνήμες του οι αδύνατες του κάκου προσπαθούσαν να τον υπακούσουν.
Ο Ήφαιστος αγάπησε το νησί της Λήμνου και για να ευχαριστήσει τους κατοίκους που τον βοήθησαν εγκατέστησε το εργαστήρι του στο νησί, στις κορυφές του όρους Μόσυχλου.
Εκεί είχε το εργαστήρι, το χαλκείο και τα δώματα του. Όταν η Θέτιδα θα τον επισκεφτεί θα το συναντήσει μαζί με τη σύζυγο του τη Χάρις.[7]
Η αλήθεια όμως είναι πως ο Ήφαιστος, ο άσχημος και ανάπηρος θεός φέρεται να είχε ως σύζυγο του την πιο ωραία θεά, την θεά Αφροδίτη.
Δυστυχώς η θεά δεν ήταν  πιστή και απατούσε τον Ήφαιστο με τον Άρη.
Όταν το έμαθε ο Ήφαιστος, κατασκεύασε δεσμούς άλυτους και άρρηκτους, οι οποίοι ήταν ένα είδος διχτύου, πλεγμένο τόσο λεπτό που δεν ήταν ορατό.Το έστησε λοιπόν  στο κρεβάτι  και έφυγε για να εργασθεί στο σιδηρουργείο του στη Λήμνο.
Μετά από λίγο, ο Άρης βρίσκοντας την ευκαιρία, μπήκε στα δώματα της Αφροδίτης ,ξεντύθηκε κι έπεσε στο κρεβάτι.
Το ίδιο έκανε και η Αφροδίτη, όμως αμέσως δέθηκαν και περιπλέχθηκαν με το δίχτυ που ο Ήφαιστος είχε τοποθετήσει, ώστε ήταν αδύνατο να λυθούν. 
Ο Άρης είχε  έναν υπηρέτη, τον Αλεκτρυόνα,  τον οποίο είχε τοποθετήσει ως φρουρό για να φυλάει την πόρτα του σπιτιού, μήπως και έρθει κανείς.
Αυτός όμως κοιμήθηκε και βλέποντας ο Ήλιος τον Άρη να μπαίνει στο σπίτι, είχε τρέξει κι είχε  ειδοποιήσει τον Ήφαιστο για τα γεγονότα.
Ο Ήφαιστος  βρίσκοντας τους δυο μοιχούς δεμένους, κάλεσε όλους τους Θεούς, για να τους ντροπιάσει.
Οι Θεοί, βλέποντάς τους σ’ αυτή την κατάσταση, δεμένους και γυμνούς, πρώτα γέλασαν κι ύστερα, με θαυμασμό σχολίασαν, το πώς ο χωλός Ήφαιστος κατάφερε, να παγιδεύσει τον δυνατό και ακαταμάχητο  Άρη, με την τέχνη του.
Οι θεές όμως, ντράπηκαν και δε θέλησαν να δουν το θέαμα, γι’αυτό και δεν πήγαν.
Στο τέλος ο Ποσειδώνας, λυπήθηκε τον Άρη και  παρακάλεσε τον Ήφαιστο να τον λύσει.
Η ντροπή του  Άρη ήταν τόσο μεγάλη μετά απ’αυτά τα γεγονότα, που  έφυγε για την Θράκη.
Οργισμένος όπως ήταν με την απροσεξία του υπηρέτη του, τον μεταμόρφωσε στο ομώνυμο πτηνό, τον πετεινό.
Γι’αυτόν το λόγο λέγεται ότι φωνάζει κάθε φορά που πλησιάζει η ώρα της ανατολής του Ήλιου, προσπαθώντας  να ειδοποιήσει τον αυθέντη του, για την άφιξη του Ήλιου. Η δε Αφροδίτη πάλι, έφυγε για την  Κύπρο.
Οι Λήμνιες λέγεται πως θύμωσαν πολύ για την συμπεριφορά της θεάς Αφροδίτης για αυτό και σταμάτησαν να την τιμούν. Δεν περιορίστηκαν όμως μόνο σε αυτό.
Μια μέρα, άρπαξαν το άγαλμα της θεάς, που στόλιζε το λιμάνι και το έριξαν στη θάλασσα.
Το πιο υποτιμητικό όμως ήταν, πως στη θέση του αγάλματος, έστησαν το άγαλμα μιας βοός. Αυτό προκάλεσε την οργή της Αφροδίτης, η οποία σε συνεργασία με τον Άρη, θα σπεύσει να τις τιμωρήσει.
Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, ο Ήφαιστος έσμιξε με την Καβειρώ ή Καβείρη, την κόρη του θαλασσινού θεού Πρωτέα και της  Αγχινόης, και απόκτησε τρία αγόρια και τρία κορίτσια, τους Καβείρους[8] και τις Καβειρίδες[9]. Ως γιος όμως του Ήφαιστου αναφέρεται και ο Πύλιος(=πυλός), που στη Λήμνο θεράπευσε τον Φιλοκτήτη.
Ο κυλλοπόδιος θεός μπορεί να είχε προβλήματα με τα πόδια του όμως τα χέρια του ήταν πολύ δυνατά και επιδέξια κι έφτιαχνε αριστουργήματα.
Ο Ήφαιστος είναι ο θεός που οι άνθρωποι αγαπούσαν πιο πολύ απ’όλους τους Ολύμπιους θεούς.
Ξεχώριζε από τους Ολύμπιους, γιατί δεν είχε  θεϊκά χαρακτηριστικά αλλά ανθρώπινα. Ήταν άσχημος, ανάπηρος αλλά συνάμα ευφυής, δημιουργικός και καλλιτέχνης.
Οι Ολύμπιοι μπορεί συχνά να τον περιγελούσαν αλλά οι θνητοί τον σεβόντουσαν και το τιμούσαν.
Ο Ήφαιστος στο πάνθεον των θεών, συμβολίζει την δημιουργική προσπάθεια του ανθρώπου και την μετάβαση του στον πολιτισμό.
Ο Ήφαιστος ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος ξεπέρασε τις όποιες αδυναμίες του και εξελίχθηκε, εκπολιτίστηκε, δημιούργησε.
Ο Ήφαιστος ζούσε στην Λήμνο και εκεί είχε το εργαστήρι του. Οι αρχαίοι με τον τρόπο αυτό τιμούσαν το νησί για τον πολιτισμό του και τα εξέχοντα δημιουργήματα.
Στην Λήμνο συντελείται η μετάβαση προς τον πολιτισμό. Δεν είναι τυχαίο ότι στα χρόνια που άλλοι ινδοευρωπαίοι ζούσαν σε σπήλαια στην Λήμνο στα 12000π.Χ. κατοικούσαν οργανωμένοι σε κοινότητες, ενώ   στα 3000π.Χ. είχαν δημιουργήσει την πρώτη ευρωπαϊκή πόλη.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη


Καλυκόσχημος κρατήρας  του 500 π.Χ.Η  πομπή του Ηφαίστου με τη συνοδεία ιθυφαλλικών Σατύρων  Cambridge, Harvard University Art Museums.



[1] Ήρη δ’Ηφαιστον κλυτόν ου φιλότητι μιγείσα
Γείνατο και ζαμένησε και ήρισε ώ παρακοίτη,
Εκ πάντων τέχνησι κεκασμένον Ουρανιώτων
(Και πάλι η Ηρα ,μόνη της –χωρίς με κάποιο να ερωτοσμίξει, γιατί θύμωσε και φιλονίκησε με τον άνδρα της- γέννησε τον ξακουστό τον Ήφαιστο, τον πιο φιλόπονο και τεχνομαθημένο μέσα στ’αγγόνια του Ουρανού.)

[2] Ησίοδος,Θεογονία
[3] Η μ΄εθέλησεν κρύψαι χωλόν εόντα ,Ομηρος,Ιλιάδα Σ396-397
[4] Μητρός εμής ιότητι κυνώπιδος, Ομηρος, Ιλιάδα Σ 396
[5] Ομηρος,Ιλιάδα Α 592-594
[6] Όμηρος ,Ιλιάδα Υ 36-37
[7] Όμηρος , Ιλιάδα Σ382-384 Η αναφορά του Ομήρου στη Χάρις ως σύζυγο του Ηφαίστου θεωρείται ότι προσωποιει την Χάρη των αριστουργημάτων που ο θεός κατασκεύαζε,  την Χάρη της Τέχνης του.
[8] Ο λεξικογράφος Ησύχιος στο λεξικό του αναφέρει: « Κάβειροι, καρκίνοι πάνυ δε τιμώνται ούτοι εν Λήμνω ως Θεοί. Λέγονται δε είναι Ηφαίστου παίδες».
[9] Φερεκύδης


Σάββατο 4 Νοεμβρίου 2017

Λημνία γη



Σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου από το χωριό Ρεπανίδι, στη θέση Κοκκαλά υψώνεται ένας λόφος, που ονομάζεται Αγιόχωμα.
Εκεί σύμφωνα με την παράδοση βρίσκεται το σημείο όπου έπεσε ο Ηφαιστος όταν ο εκνευρισμένος Δίας τον εκτόξευσε από τον Ολυμπο και σε αυτό το γεγονός οφείλονται οι θεραπευτικές ιδιότητες του χώματος.
Πότε ακριβώς έγινε γνωστή η θεραπευτική αξία της Λημνίας γης και  η χρησιμοποίηση της ως φάρμακο δεν το γνωρίζουμε, γνωρίζουμε όμως, πως ο Φιλοκτήτης μεταφέρθηκε από τους Αχαιούς στη Λήμνο και  θεραπεύτηκε με Λημνία γη, όπως γράφει ο Φιλόστρατος .[1]
Στην αρχαιότητα  οι ιερείς της Ηφαιστείας με την παρουσία των κατοίκων της Λήμνου μια φορά το χρόνο μετά από εξόρυξη, έπαιρναν τη λημνία γη, ένα κοκκινωπό χώμα.
Το χώμα αυτό κατά την εξόρυξη του το έβρισκαν σε φλέβες.«Η δε Λημνία λεγομένη γη  έστιν εκ τινός υπονόμου αντρώδους αναφερομένη και μειγνυμένη αίματι αιγείω, ην οι εκεί άνθρωποι αναπλάσσοντες και σφραγιζόμενοι εικόνι αιγός σφραγίδα καλούσιν»
Τη λημνία γη την έπλεναν και την έπλαθαν σε δισκία, αναμειγνύοντας το χώμα  με το αίμα από αίγα, στη συνέχεια τα σφράγιζαν με σφραγίδι που απεικόνιζε μια αίγα ή την θεά Άρτεμη.
Τα δισκία  τα χρησιμοποιούσαν άλλοτε ως φάρμακο στις πληγές και τα έλκη, άλλοτε ως τονωτικό ή ως  στυπτικό, αλλά κι ως αντίδοτο.
Πίστευαν πως ακόμα και τα κεραμικά αγγεία τα οποία κατασκευάζονταν από τη λημνία γη μπορούσαν να εξουδετερώσουν και τα πιο δυνατά δηλητήρια.
Την ύπαρξη της λημνίας γης  πρωτοαναφέρει ο Ηρόδοτος. Μαρτυρίες όμως μας δίνουν  και οι Θεόφραστος, Πλίνιος,  Φιλόστρατος ,  Γαληνός και άλλοι περιηγητές 
Ο Γαληνός [i](131-201 μ.Χ.) διάσημος γιατρός της εποχής του ,επισκέφτηκε δύο φορές τη Λήμνο για να μελετήσει τις θεραπευτικές ιδιότητες της λημνίας γης. Ο Γαληνός εργαζόταν στην Ρώμη  ως προσωπικός γιατρός του ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου και των μονομάχων της σχολής της Ρώμης.Από τα ταξίδια του στη Λήμνο αποκόμισε ιατρικές γνώσεις και πείρα για την θεραπεία των τραυμάτων των μονομάχων. Ο Γαληνός λέγεται ότι ενθουσιάστηκε τόσο πολύ από τη λημνία γη ώστε φεύγοντας από το νησί πήρε μαζί του πάνω από 20.000 δίσκια.
Ο Νίκανδρος ο Κολοφώνιος αρχαίος ποιητής του 2ου  π.Χ. αιώνα αναφέρει την ύπαρξη της λήμνιας γη με το όνομα Μίλτον Λημνίδος.
Ο Νίκανδρος έγραψε δυο έργα τα Θηριακά και  τα Αλεξιφάρμακα με θέμα τα δηλητήρια και τα αντίδοτα τους.
Στην εποχή του υπήρξε  ζωηρό ενδιαφέρον από τους ηγεμόνες επειδή ζούσαν με το φόβο μήπως δηλητηριαστούν από τους εχθρούς τους. Ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης (βοτανολόγος του 1ου αιώνα μ.Χ) ο οποίος ασχολήθηκε με την φαρμακολογία στο έργο του «Περί  ‘Ύλης Ιατρικής» αναφέρει πως οι αρχαίοι σφράγιζαν το δισκίο της Λήμνου από το φόβο απομίμησης ή νόθευσης.
Ποτέ σταμάτησε η εξόρυξη και η εμπορία της λημνίας γης δεν γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε όμως πως ύστερα από μια διακοπή, το 1480 μ.Χ. ξανάρχισε και πάλι  η εξόρυξη της .
Από το 1480 και μετά και κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου ,την ημέρα εορτασμού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο τούρκος κυβερνήτης του νησιού , συνοδευόμενος από χριστιανούς και μουσουλμάνους ιερείς και από πλήθη λαού πήγαιναν  στην περιοχή Αγιόχωμα και μετά από την τέλεση λειτουργίας άρχιζαν την εξόρυξη της, για  να ακολουθήσει στη συνέχεια η τελετουργία της παρασκευής των δισκίων.
 Νεαρές κοπέλες συμμετείχαν στην παρασκευή και την πλάση του πηλού. Αυτή τη φορά την σφράγιζαν με την σφραγίδα της τουρκικής κυβερνήσεως που έφερε  το σύμβολο της ημισελήνου.
Μεγάλη  ποσότητα της λημνίας γης πήγαινε στο σουλτάνο, ο οποίος συνήθιζε να την προσφέρει στους ευρωπαίους ηγέτες, θεωρώντας την δώρο μεγάλης αξίας.
Η terra sigillata(σφραγισμένο χώμα) μάγεψε τους ευρωπαίους του 16 ου κι 17 ου αιώνα. Οι περιηγητές που αυτά τα χρόνια θα φτάσουν στη Λήμνο θα έρθουν ουσιαστικά και μόνο για να δουν από κοντά την τελετή εξόρυξης της λημνίας γης.
Ενδιαφέρουσα  και πολύ σημαντική μαρτυρία είναι η ξυλογραφία του Andre Thevet στο Cosmograghie Universalle (1575)
Αξιοσημείωτο θεωρείται το γεγονός ότι τόσο η Λήμνος όσο και η αποικία της η Κυρήνη κατείχαν το μυστικό αλλά και το μονοπώλιο των δυο σημαντικότερων και πιο περιζήτητων φαρμάκων της αρχαιότητας.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη


[1] Ιαθήναι αυτόν αυτίκα υπό της βώλου της Λημνίας


[i] Η θεωρία του για τη νόσο στηριζόταν στα τέσσερα στοιχεία του ανθρωπίνου σώματος, που αποτελείται όπως και όλο το σύμπαν από γη, ύδωρ, αέρα και πυρ. Τα στοιχεία αυτά αντιπροσωπεύουν τις τέσσερις ιδιότητες του σώματος: ψυχρό, υγρό, ξηρό, θερμό. Για να διατηρηθεί η υγεία τα ενάντια στοιχεία πρέπει να βρίσκονται ανά δύο σε ισορροπία., δηλ. θερμό με ψυχρό, ξηρό με υγρό, σε αντιστοιχία με τους τέσσερις χυμούς του σώματος, όπως τους περιέγραψε ο Ιπποκράτη