Οι Καλ’κατζάρ ή τα καλικατζαράκια

Οι καλικάτζαροι σύμφωνα με την ελληνική παράδοση είναι μικρά τερατάκια, κακομούτσουνα, στραβοπόδαρα, μαυριδερά, τριχωτά, με κόκκινα μάτια, πεταχτά αυτιά κι ουρά.

Είναι ιδιαίτερα ευκίνητοι και τους αρέσει πολύ η φασαρία.Το καθένα όμως διαθέτει κι από ένα ξεχωριστό ελάττωμα.Συνήθως φορούν βρώμικα ρούχα.

Ζουν στα έγκατα της γης. Σκοπός της ύπαρξης τους είναι να καταστρέψουν τη γη και τους ανθρώπους.Ευτυχώς όμως είναι χαζά,φιλόνεικα και διχόγνωμα κι έτσι η ανθρωπότητα μια χαρά τα καταφέρνει και κάθε χρόνο επιβιώνει.Τα καλικατζαράκια δεν μπορούν ποτέ να ολοκληρώσουν μια δουλειά,γιατί ποτέ δεν υπάρχει ομοφωνία.

Στα έγκατα της γης τα καλικατζαράκια  πριονίζουν το τεράστιο δένδρο που στηρίζει τη γη.Την παραμονή των Χριστουγέννων κι ενώ έχουν σχεδόν ολοκληρώσει το έργο τους, ανεβαίνουν στη γη  για να τη δουν να γκρεμίζεται  και να γιορτάσουν τη νίκη τους.Όταν ανέβουν στη γη η κύρια νυχτερινή τους απασχόληση είναι να περιπαίζουν τους ανθρώπους, να κάνουν ζημιές και να τρώνε γλυκά.Ιδιαίτερα αδυναμία τρέφουν κυρίως προς τα ξερά σύκα.

Πάνω στη γη διαμένουν μόνο κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου[1].

Αγαπημένα τους μέρη είναι τα ποτάμια, τα γεφύρια, οι  μύλοι και τα τρίστρατα[2].Ο καλικάτζαροι κυκλοφορούν μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας.Μόλις ακουστεί το τρίτο λάλημα του πετεινού, εξαφανίζονται.

Συνήθως μπαίνουν στα σπίτια από τις καμινάδες  κι από  τις κλειδαρότρυπες.

Παλαιότερα οι νοικοκυρές για να ξεγελάσουν τα καλικατζαράκια κρεμούσαν στην εξώπορτα του σπιτιού ένα κόσκινο.Τα καλικατζαράκια καταγίνονταν με το να μετράνε τις τρύπες του κόσκινου ώσπου τους έβρισκε το ξημέρωμα και σαν  άκουγαν το λάλημα του πεπεινού,εξαφανίζονταν.

Φοβόντουσαν ιδιαίτερα το σταυρό[3],τον αγιασμό και τη φωτιά.Για αυτό το λόγο οι νοικοκυρές ράντιζαν το σπιτικό τους με  αγιασμό και διατηρούσαν τη φωτιά αναμένη στο τζάκι.

Παραμονή των Φώτων οι λημνιές νοικοκυρές συνήθιζαν να φτιάχνουν τις μαρμαρίτες[4].Τηγανίτες δηλαδή τις οποίες έψηναν πάνω σε πέτρινες πλάκες και καθώς τις έψηναν, στο ζυμάρι σχηματίζονταν τρύπες, τις οποίες έλεγαν στα παιδιά ότι τις έκαναν τα καλικατζαράκια.

Την αποχώρηση των καλικατζάρων ύστερα από τον αγιασμό των υδάτων, την γιόρταζαν στη Λήμνο με το έθιμο των  "μπαντατζούδων" που αναπαραστά το φευγιό των καλικαντζάρων.

Τα Φώτα, άνδρες φορώντας προβιές ζώων, κουδούνια κι έχοντας βαμμένα  τα πρόσωπα τους με μαύρη μπογιά μεταμφιέζονται σε καλικάτζαρους.

«Φεύγετε και φεύγουμε

Να ο παπάς με το σταυρό

Κι η παπαδιά με το δαυλό».

Οταν ο ιερέας θα αγιάσει  τα ύδατα, οι καλικάτζαροι θα επιστρέψουν στον κάτω κόσμο.Εκεί όμως θα βρουν το δένδρο ακέραιο και θα  ξαναρχίζουν το πριόνισμα απ' την αρχή.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] Οι δώδεκα ημέρες που μεσολαβούν από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα

[2] Στα τρίστατα παλαιότερα οι άνθρωποι σχημάτιζαν στο χώμα το σύμβολο του σταυρού για να μην πλησιάζουν τα καλικατζαράκια.

[3] Οι Λημνιοί πίστευαν πως ο Κύριος τους είχε συμβουλέυσει να προσέχουν πολύ κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέου και τα παλαιότερα χρόνια αυτή την περίοδο την πρόσεχαν ιδιαίτερα.

[4] Ζ’μώνουμ’ ζ’μάρι με νερό και με τον αγιασμό κ’έπειτα τ’ ανελούμε καλά πυρώνουμ’ το πλακί (πέτρα) και το βάζουμ’ στην πυρουστιά και φωτιά πολλή αποκάτ’ και χύνουμ’ με το κουτάλ’ αργιά αργιά και γίνουνται τρυπίτσες. Και λέμε στα παιδιά, ότι έρχονται Καλλ’καντζάρ’ και τις τρυπούν.