Πασχαλινά Έθιμα

Μεγάλη  Εβδομάδα ή Λαμπριγιά

Μεγάλη Δευτέρα ή Μεγαλοδευτέρα:Καθάριζαν και συγύριζαν  τα σπίτια. Έστρωναν τα γιορτινά τραπεζομάντιλα κι άσπριζαν τις αυλές. «Τη Λαμπριγιά επειδή ο Χριστός είναι σταυρωμένος,θα ξεκάμουν το λάκκο (τ’αργαλειά), τον ξεβιδώνουν» (Γ.Μέγας, 1945)

Μεγάλη Τετάρτη: Κατά τις τέσσερις το απόγευμα πήγαιναν όλοι νέοι, γέροι παιδιά στο Μεγάλο Ευχέλαιο και έδιναν και τα ονόματα τους να τα διαβάσει ο ιερέας υπέρ υγείας των μελών της οικογένειας. Στο τέλος μετά την ανάγνωση των επτά ευαγγελίων ο ιερέας τους σταύρωνε στο πρόσωπο και τα χέρια με το αγιασμένο έλαιο.Συνήθιζαν να πηγαίνουν στην εκκλησία ένα μπουκάλι λάδι και ένα πιάτο με αλεύρι το οποίο φεύγοντας το έπαιρναν μαζί τους και με αυτό έφτιαχναν συνήθως ένα γλυκό για να το φάνε τα μέλη της οικογένειας και να είναι γεροί κι ευλογημένοι ή με το ευλογημένο αλεύρι ανανέωναν το προζύμι τους.

Μεγάλη Πέμπτη: Πήγαιναν το πρωί στην εκκλησία και κοινωνούσαν. Είχε προηγηθεί τριήμερη νηστεία. Αυτές τις ημέρες έτρωγαν μόνο κρασοβρόχι, δηλαδή ψωμί βουτηγμένο στο κρασί.Το ύψωμα που τους έδινε ο ιερέας το φύλαγαν όλο το χρόνο. Όταν  έφτιαχναν φυλαχτά  για τα παιδιά έβαζαν μέσα κι ένα ψίχουλο από το ύψωμα της Μεγάλης Πέμπτης.Όταν επέστρεφαν στο σπίτι έβαφαν τα κόκκινα αυγά. Μάζευαν διάφορα αγριολούλουδα και  τα φυλλαράκια από τα λουλούδια τα έδεναν με κομμάτι τούλι  και τα έβαφαν βράζοντας τα. Όταν τα αυγά ήταν έτοιμα έλυναν το τούλι και πάνω στα κόκκινα αυγά εμφανίζονταν  άσπρα τα σχήματα των λουλουδιών.Τα αυγά τα γυάλιζαν για να είναι πιο φωτεινά με ένα πανί βουτηγμένο στο λάδι. Το πρώτο αυγό που έβαφαν ήταν της Παναγίας και το έβαζαν στο εικονοστάσι. « Ένα κόκκινο αυγό βάζουν στο εικονοστάσι. Άμα είναι τριώ χρονώ αυγό στο εικονοστάσ’, γίνεται κρατ’ήρα, δηλ. μια πέτρα που άμα τη βάλης απάν’ σε έγκυα γυναίκα, είτε ζώο έγκυο, έχουν την ιδέα ότι κρατεί,(δεν αποβάλλει).Τα κορίτσια βάζουν  στ’ αυγά και φτερά από χαρτί χρωματιστό, βάζουν ουρά, μύτη με ζ’μάρ’ σαν πουλί και τα κρεμνούν απ’ τη σκεπή. Σαν μπλούδια ήταν, για να πετάξ’ν». (Γ.Μέγας,1945). Συνήθιζαν την Μεγάλη Πέμπτη  να «τοποθετούν λίγο χρώμα (ενν.βαφή) από το κόκκινο των αβγών στο καντήλι για το καλό. Αυτό το κρατούν 40 ημέρες».Την Μεγάλη Πέμπτη εκτός από το βάψιμο των αυγών ζύμωναν και έπλαθαν  τα κουλούρια και τις κουλούρες σε διάφορα σχήματα.Συνηθισμένη μορφή το πλέξιμο του ζυμαριού σε κοτσίδα.Έπειτα περίμεναν τη σειρά τους για να πάνε στο φούρνο να τα ψήσουν. Έφτιαχναν μια κουλούρα με ένα κόκκινο αυγό για το σπίτι, για το καλό και τη στόλιζαν.Την ξεστόλιζαν την Πρωτομαγιά αφού είχαν φροντίσει να  στολίσουν την εξώπορτα με το μαγιάτικο στεφάνι.Την εσπέρα πήγαιναν στο ναό για να ακούσουν τα 12 ευαγγέλια. Κρατούσαν και μια κλωστή και στο τέλος κάθε ευαγγελίου έκαναν μια ευχή κι έφτιαχναν ένα κόμπο. Λέγεται πως αυτές οι ευχές πραγματοποιούνταν εντός του έτους. «Στο τρισκέλι ,που ακουμπάει ο παπάς το Βαγγέλιο, δένανε ένα σπάγγο κ’ εκεί κρεμνούσαν τα τσεμπέρια των παιδιών, για να έχουν τη φύλαξη. Στα δώδεκα Βαγγέλια φέρνουν μπουκάλια γεμάτα νερό, τα βάζουν στο Βαγγέλιο ποκάτ’ κι άμα τελειώσουν, τα παίρν’ ο παπάς μέσα στο ιερό, ποκάτ’ απ’ την Άγια Τράπεζα, και τα παίρνουν μόνε τη Λαμπρή, στην Αγάπ’. Άμα είναι κανείς άρρωστος, θα πλυθή μ’ αυτό το νερό και τον σαραντίζουν, δηλ τον ραντίζουν 40 φορές μ’ σαν κλωνί βασιλικό. Και ζώο άμα έχ’ άρρωστο, κι αυτό το σαραντίζ’»(Γ.Μέγας, 1945).Το βράδυ μετά το τέλος της λειτουργίας των 12 ευαγγελίων παρέμεναν στο ναό και με αγριολούλουδα έφτιαχναν τον επιτάφιο και ξενυχτούσαν στην εκκλησιά για να συντροφεύσουν και να φυλάξουν τον Κύριο.

Μεγάλη Παρασκευή

«Σήμερον μαύρος ουρανός,

 σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερα κόσμος θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά κ’ οι τρισκαταραμένοι,
για να σταυρώσουν το Χριστό, τον πάντων βασιλέα….»

Οι άνδρες είχαν πάει νωρίς το πρωί στη μάντρα και είχαν διαλέξει το αρνί που θα έσφαζαν για το γεύμα του Πάσχα. Το έσφαζαν και το κρεμούσαν να στραγγίσει. Νηστεία. Τη Μεγάλη Παρασκευή συνήθιζαν να μην στρώνουν τραπέζι. Έπιναν λίγο ξύδι για να συμπαρασταθούν στα πάθη του Ιησού. Στις 11 το πρωί πήγαιναν στο ναό για την αποκαθήλωση.Την εσπέρα πήγαιναν στην περιφορά του Επιταφίου. Ξέκλεβαν και έπαιρναν στο τέλος της περιφοράς λουλούδια από τον επιτάφιο. Τα λουλούδια από τον επιτάφιο(χριστολούλουδα ή σταυρολούλουδα) τα ξέραιναν και τα χρησιμοποιούσαν κάθε φορά που  λιβάνιζαν για να ευλογήσουν το σπιτικό τους. Ενώ το κερί που ήταν στο σταυρό το φύλαγαν και όταν μπουμπούνιζε και άστραφτε το άναβαν για να σταματήσουν οι αστραπές.

Μεγάλο Σάββατο
Πήγαιναν το πρωί στην πρώτη Ανάσταση. 
Όταν έβγαινε ο ιερέας εκφωνώντας το «Ανάστα ο Κύριος» έριχνε δαφνόφυλλα και άνθη οι πιστοί μάζευαν τα άνθη και τα δαφνόφυλλα και τα έπαιρναν στο σπίτι τους για ευλογία. Το  Μέγα Σάββατο επισκεπτόταν τα μνήματα και άναβαν τα κανδήλια και τα θυμιάτιζαν. Το βράδυ συνήθως ήταν εσπέρα τα παλαιότερα χρόνια πήγαιναν στη εκκλησία για να ακούσουν το «Δεύτε λάβετε φως» και το «Χριστός Ανέστη».Στο άκουσμα του Χριστός Ανέστη ακολουθούσαν  κωδωνοκρουσίες και αυτοσχέδια πυροτεχνήματα. Οι πιστοί χαιρετούσαν και φιλούσε  ο ένας στον άλλο λέγοντας «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς Ανέστη». Η μέρα της Αναστάσεως ήταν η κατάλληλη για να συμφιλιωθούν όσοι ήταν μαλωμένοι και δεν μιλιόντουσαν. Όταν επέστρεφαν στο σπιτικό τους σταύρωναν τη πόρτα με το κερί της Αναστάσεως. Άναβαν το καντήλι με το αναστάσιμο φως και πρόσεχαν να το κρατήσουν αναμμένο 40 ημέρες. Το κερί της Αναστάσεως το φύλαγαν στα εικονίσματα και κάθε φορά που κάποιος αρρώσταινε το άναβαν για να γιάνει.

Κυριακή του Πάσχα ή Λαμπρή

Από νωρίς πήγαιναν στο φούρνο για να ετοιμάσουν το φούρνο και να βάλουν τα ταψιά με τα αρνιά.Συνήθιζαν το αρνί να το ψήνουν στο φούρνο έχοντας το τοποθετήσει πάνω σε κληματόβεργες και το έκαναν γεμιστό με σταφίδες, ρύζι, μάραθο, φρέσκα κρεμμυδάκια, αλατοπίπερο, λάδι και άλλα μυρωδικά. Στον Κάσπακα συνήθιζαν να σκεπάζουν το αρνί με τυρί.Η παραλλαγή αυτή ονομάζεται κασπακ’νό αρνί. Συνήθιζαν να προσπαθούν να διαβάσουν τα μελλούμενα μελετώντας τις σκιές και τα σημάδια στην  ωμοπλάτη  του αρνιού.Το Πάσχα το γιόρταζε όλη η οικογένεια μαζί, με χορούς και τραγούδια. Το απόγευμα  τα μικρά παιδιά συνήθιζαν να πήγαιναν στη εκκλησία στην Αγάπη για να ανάψουν τις λαμπάδες τους.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

.

---

[1] Γ. Μέγας, Ζητήματα Ελληνικής Λαογραφίας ,Επετηρίς του Λαογραφικού  Αρχείου, τόμος Ε, 1945-1949. Αθήνα 1950