Κεντητική της Λήμνου

Η κεντητική είναι μια τέχνη που τα παλαιότερα χρόνια ήταν πολύ ανεπτυγμένη στη Λήμνο.

Βελόνες και σφονδύλια έχουν εντοπιστεί στην προϊστορική Πολιόχνη σε μεγάλες ποσότητες. Δηλωτικό του ότι από νωρίς οι Λήμνιες ασχολούνταν με την κεντητική.

Η κεντητική[1] στη Λήμνο γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση από τα μέσα του 18ου μέχρι τα τέλη του 19ου αι.

Καναπλίκια, τζακόπανα, κουρτινάκια, μπάντες, τραπεζομάντηλα, κεντητοί πίνακες, πεσκίρια.

Οι Λήμνιες στόλιζαν με κεντήματα τα υφάσματα που κοσμούσαν το σπίτι τους κι από μικρές, παιδούλες διδασκόντουσαν την τεχνική του κεντήματος.

Κεντούσαν πάνω σε υφαντά, βαμβακερά και μεταξωτά υφάσματα.

Με την πάροδο του χρόνου χρησιμοποιήθηκαν και εισαγόμενα υφάσματα στη λημνιακή κεντητική όπως ο χασές, η ταμίνα,ο τσεβρές κ.α.

Το κέντημα αρχικά ήταν κυρίως απασχόληση των πλουσίων, γιατί οι γεωργοί είχαν ανάγκη από εργατικά χέρια και δεν υπήρχε περίσσιος χρόνος ελεύθερος.

Έτσι με το κέντημα οι γυναίκες των κεχαγιάδων ασχολιόντουσαν κυρίως τους κρύους μήνες του χειμώνα. Τότε μαζεύονταν στο σπίτι οι γυναίκες και έκαναν τα νυχτέρια.

Στα νυχτέρια κεντούσαν κάτω από το λιγοστό φως που σκόρπιζε η λάμπα κι έλεγαν ιστορίες.

Στην οικιακή χειροτεχνεία τα κορίτσια από πολύ μικρά έπρεπε να μυηθούν στη τεχνική του κεντήματος.

Κυρίως η δασκάλα της κεντητικής ήταν η γιαγιά του κοριτσιού,που από μικρό είχε μεγαλώσει το κοριτσάκι με το τραγουδάκι:

«Nτίλι ντίλι ντίλι, ντίλι το καντήλι

που έφεγγε και κένταγε, η κόρη το μαντήλι…».

Από μικρή λοιπόν η Λήμνια άρχιζε να κεντά τα προικιά της (μαξιλάρια, πετσέτες, τραπεζομάντιλα, σεντόνια, κουρτινάκια) με τα οποία την παραμονή του γάμου της θα στόλιζε το γιούκο της.

Τα σχέδια αποτελούσαν οικογενειακή υπόθεση και προσπαθούσαν να τα διατηρήσουν κρυφά. Αν ερχόταν κάποια που δεν ήταν της οικογένειας ή δεν ήταν φίλη, έκρυβαν συνήθως το εργόχειρο για να μην το δουν και το αντιγράψουν.

Τα κεντήματα ήταν ασπροκέντητα ή έγχρωμα καθώς και μετρητά ή γραπτά[2].

Τα κεντήματα του 19ου αιώνα ήταν κυρίως τα ασπροκεντήματα. Κεντούσαν τα σεντόνια, τα μαξιλάρια, τα μωρουδιακά σεντονάκια, τα τζακόπανα, τον κρεβατόγυρο, τα καναπλίκια και τα τραπεζομάντιλα.

Στα έγχρωμα συγκαταλέγονται κι αυτά που κεντούσαν με κόκκινη κλωστή όπως τα αρχικά γράμματα της νύφης, και τα έκαναν μαξιλάρι ή κάδρο.

Αγαπημένο θέμα ήταν και η κεντητή «Καλημέρα».

Η κεντητική της Λήμνου παρουσιάζει πλούσια θεματολογία. Τα θέματα ήταν παρμένα από τη μυθολογία, την ιστορία, τη θρησκεία, τη θάλασσα, τη φύση.

Περιστέρια, αγριόπαπιες, πεταλούδες, λουλούδια, ανθοφόρες γλάστρες[3], ρόδια, δένδρα, γοργόνες,[4] ήλιοι, έρωτες, η πομπή του γάμου, νύμφες, κυνηγοί, ναυτικά μοτίβα αλλά και σταυροί και δικέφαλοι αετοί.

«Την θάλασσα κεντάει, με τα νησιά της όλα,
κεντάει τον ουρανό με τα λαμπρά του αστέρια,
τη γη με τα πολλά και με τα ωραία λουλούδια,
κεντάει κ᾿ ΄ένα βουνό, ψηλό ψηλό και μέγα:
το χάραμα γλυκά προβάλει στην κορφή του
και βάφεται η  κορφή και τ᾿ ουανού η λουρίδα
ροδόλευκη, νερά καθάρια κι ασημένια
τα διάπλατα πλευρά ξετρέχουν κι αυλακώνουν,
χιλιόχρονα, παλιά, βαθιά, ισκιωμένα ορμάνια
κεντάει στις λαγκαδιές με πράσινο μετάξι
στους όχτους, στα ριζά, κοπάδια ασπρολογάνε
και φαίνονται οι βοσκοί, και στο όμορφο κεντίδι[5]..»

Ένα αγαπημένο μοτίβο ,το οποίο όλες σχεδόν οι Λημνιές είχαν στα προικιά τους ήταν η συνάντηση του Πάρη με την Ωραία Ελένη.

Μετά το 1920 πολλά σχέδια ήρθαν από τη Μικρά Ασία αλλά και από την Αίγυπτο.

Τα κεντήματα, τα κληρονομούσε η μάνα στη κόρη της και αποτελούσαν σημαντικό μέρος της προίκας της.

Στη λημνιακή κεντητική συγκαταλέγονται και τα κεντήματα που κοσμούσαν τις εκκλησιές και τα ξωκλήσια της Λήμνου.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

***Στη φωτογραφία,ένα κέντημα με κόκκινη κλωστή των αρχικών της νύφης ,το οποίο συνήθιζαν να κεντούν τα κορίτσια από μικρά.

---

[1] «Το κέντημα είναι γλέντημα κι η ρόκα είναι σεργιάνι

μα ο αργαλειός είναι σκλαβιά, σκλαβιά πολύ μεγάλη».

[2] Γραπτά αποκαλούσαν τα κεντήματα τα οποία οι ίδιες είχαν σχεδιάσει  πάνω στο ύφασμα και στη συνέχεια είχαν κεντήσει.

[3] Σύμβολο μακροζωίας

[4] Χρησιμοποιούσαν διάφορες παραστάσεις και σύμβολα σύμφωνα με τις τοπικές δοξασίες.

[5] Κώστας Κρυστάλης, Το κέντημα του μαντηλιού.