Έθιμα της Πεντηκοστής

«Όλα τα Ψυχοσάββατα να ’ρτουν και να περάσνε, του Ρουσαλιού το Ψυχοσάββατο μην έρτη, μην περάση»

Το Σάββατο της Πεντηκοστής είναι ένα ιδιαίτερο Ψυχοσάββατο. Το αποκαλούν και  Σάββατο του Ρουσαλιού.

Την Παρασκευή,την παραμονή  οι νοικοκυρές φτιάχνουν κόλλυβα και τα πάνε στην εκκλησία, για να τα διαβάσει ο ιερέας.

Παλαιότερα πίστευαν πως οι ψυχές[1] αυτό το Ψυχοσάββατο δεν το επιθυμούσαν γιατί έπρεπε να επιστρέψουν στην κατάσταση που βρισκόντουσαν πριν την Ανάσταση και για αυτό θα κλαίνε.

Έλεγαν πως οι ψυχές αυτή τη περίοδο(από το Πάσχα έως και τη Κυριακή της γονατιστής) κάθονταν πάνω στα δένδρα και στα βλαστάρια του αμπελιού, γι΄ αυτό και απέφευγαν να κόψουν βλαστάρια, πριν από του Αγίου Πνεύματος, μήπως πέσουν οι ψυχές που κάθονταν πάνω στα κλαδιά και στα βλαστάρια.

Απέφευγαν ακόμα και να ξεραχνίσουν γιατί πίστευαν ότι οι ψυχές έβρισκαν καταφύγιο στους ιστούς της αράχνης και δεν ήθελαν να τις ενοχλήσουν.

Ακόμα δεν άφηναν ρούχα έξω από το σπίτι μετά τη δύση του ήλιου αλλά φρόντιζαν να τα μαζέψουν έγκαιρα. Αν λησμονούσαν κι άφηναν κάτι, κυρίως αν τύχαινε και ήταν ασπρόρουχο, την επόμενη μέρα το πρωί το μάζευαν και το νερόπλεναν.

Το Σάββατο της Πεντηκοστής απέφευγαν επίσης να πλύνουν και να ράψουν. Έλεγαν πως αν έπλεναν θα ταλαιπωρούσαν τις ψυχές ενώ αν έραβαν, θα τις τρυπούσαν.

Κυριακή της Πεντηκοστής ή της Γονατιστής

«Τη αυτή ημέρα, Κυριακή ογδόη από του Πάσχα, την αγίαν Πεντηκοστήν εορτάζομεν.Πνοή βιαία γλωσσοπυρσεύτως νέμει, Χριστός το θείον Πνεύμα τοις Αποστόλοις. Εκκέχυται μεγάλω ενί ήματι Πνεύμ' αλιεύσι. Ταις των αγίων Αποστόλων πρεσβείαις, Χριστέ ο Θεός ημών, ελέησον ημάς. Αμήν»

Την αποκαλούσαν Γονατιστή γιατί όλο το εκκλησίασμα τη ημέρα αυτή γονατίζει τρεις φορές κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας.

Πίστευαν πως την ώρα εκείνη της γονυκλισίας, αποχαιρετούσαν και υποκλίνονταν στις ψυχές που έφευγαν.

Δεν έπρεπε να έχουν θλιμμένα πρόσωπα και να κλαίνε, για να μην εμποδίσουν τις ψυχές να επιστρέψουν ήσυχα στον κάτω κόσμο.

Παλαιότερα κατά την ώρα της γονυκλισίας κρατούσαν κι αναμμένα κεριά για να φέγγουν στις ψυχές και να βρουν εύκολα το δρόμο τους.

Πίστευαν ακόμα πως η γονυκλισία θα έφερνε υγεία και καλό στους ίδιους.

Ακόμα σύμφωνα με τις παλιές δοξασίες που επικρατούσαν  την ημέρα αυτή απαγορευόταν, να ανοίξουν τα σεντούκια, γιατί θα πήγαιναν οι ποντικοί και θα κατέστρεφαν τα προικιά.

Του Αγίου Πνεύματος ή της Αγίας Τριάδος.

Η Δευτέρα της Πεντηκοστής είναι αφιερωμένη στο Άγιο Πνεύμα και στην Αγία Τριάδα.

«Το Πνεύμα το άγιον,

ήν μεν αεί και έστι και έσται

ούτε αρξάμενον ούτε παυσόμενον,

αλλά αεί Πατρί και Υιώ συντεταγμένον

Και συναριθμούμενον».

Στη Λήμνο την ημέρα αυτή εορτάζει ο μητροπολιτικός ναός της Μύρινας.

Θεωρούσαν την ημέρα αυτή ιερή και πίστευαν πως έπρεπε να την σεβαστούν και να την τιμήσουν.

Έλεγαν, πως η μέρα της Αγίας Τριάδος είχε την «κακιά την ώρα» και για αυτό και ήταν ιδιαίτερα φειδωλοί στις δραστηριότητες τους, π.χ. απέφευγαν να πάνε στη θάλασσα.

Της Αγίας Τριάδος γινόταν ο ερινισμός των σύκων, για αυτό κι έλεγαν:

«Τ’αη Πνευμάτου βάλ’ ορνό

Και τ’αη Λιά ’φα σύκα».

Συνήθιζαν,να μαζεύουν βότανα από τους αγρούς όπως χαμομήλι, φασκόμηλο,  μολόχα κ.ά., γιατί πίστευαν πως αν τα μάζευαν την ημέρα αυτή θα είχαν ιδιαίτερα θεραπευτικές ιδιότητες.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] Με το πρώτο «Χριστός Ανέστη» που λέει ο ιερέας οι ψυχές παίρνουν άδεια και ανεβαίνουν στον Επάνω κόσμο και παραμένουν  μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής.

H άλωση της Πόλης και η Λήμνος

Στις 26  Ιανουαρίου του 1453 είχε φτάσει στη Βασιλεύουσα, ο Γενουάτης  Ιωάννης Λόγγος Ιουστινιάνης[1], με δυο πλοία και εφτακόσιους άνδρες,  με σκοπό  να αναλάβει την άμυνα της Κωνσταντινούπολης.

Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄Παλαιολόγος Δραγάτσης  ανάθεσε την άμυνα και την υπεράσπιση της  Πόλης στον Ιουστινιάνη χρήζοντας τον αρχιστράτηγο.

Ο ρόλος του Ιουστινιάνη ήταν  να οργανώσει την άμυνα και να υπερασπιστεί τα  τείχη της Πόλης, μήκους δεκατριών μιλίων,  από τις επιδρομές των Οθωμανών.

Σε αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες του, ο Ιουστινιάνης θα ελάμβανε τη νήσο Λήμνο. Από  την εμπορική συναλλαγή που έγινε ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τον Ιουστινιάνη μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο πολύτιμη ήταν για τους Βυζαντινούς και τους Γενουάτες, η Λήμνος.

Στις 23 Μαΐου του 1473, μια τουρκική αντιπροσωπία ζήτησε από τον αυτοκράτορα να παραδώσει την Πόλη, με αντάλλαγμα ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος  Δραγάτσης να παραμείνει κύριος και δεσπότης  της Πελοποννήσου.

Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ απάντησε στην τουρκική αντιπροσωπεία: «Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτ' εμόν εστί ούτ' άλλου των κατοικούντων εν ταύτη κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».[2]

Στις 29 Μαΐου του 1453, ημέρα Τρίτη και λίγο μετά τον Όρθρο,  οι Οθωμανοί τελικά, έπειτα από πολιορκία 53 ημερών κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και κατέλυσαν μια αυτοκρατορία χιλίων εκατό ετών.

Ο Ιωάννης Λόγγος Ιουστινιάνης  είναι ένας από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές της Άλωσης. Αν η Κωνσταντινούπολη κρατούσε και έφθανε η πολυπόθητη βοήθεια από τη Δύση, ο Ιουστινιάνης θα ελάμβανε ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, τη Λήμνο[3].

Ο Ιουστινιάνης όμως εγκατέλειψε τη μάχη[4]. Σύμφωνα με το Λαόνικο Χαλκοκονδύλη, ο Ιωάννης  Ιουστινιάνης τραυματίστηκε κατά  τη διάρκεια της μάχης και αυτό προκάλεσε τη πτώση της Πόλης

«Η κακή τύχη ηθέλησε και ελαβώθη ο καπετάνιος Γιουστουνιάς [Ιουστινιάνης] με μια σαϊτέα εις τα σαγόνια και έτρεχε το αίμα εισέ όλο του το κορμί, και εσκιάχθη να μην αποθάνη, και δεν εμίλησε λόγον να βάλη άλλον εις τον τόπον του, μόνε άφησε τον πόλεμον και έφυγε κρυφά, δια να μη τζακιστούνε οι σύντροφοί του. Και εμπήκαν οι εχθροί μέσα. Οπού αν ήθελε αφήσει άλλον εις τον τόπον του, δεν ηθέλανε εμπή, οι εχθροί και ήθελε κρατεί τον πόλεμον και δεν ήθελε χάσει την χώραν, τόσο ότι ακόμα αντιστέκανε οι Ρωμαίοι και δεν πολεμούσανε ανδρείως και εσκλήρυνε πολλά ο πόλεμος. Και ο βασιλεύς ωσάν έμαθε ότι ελαβώθη ο καπετάνιος και έφυγε, τότε επήγαινε με αναστεναγμόν να τον ευρύ, και ερωτά που να τον ευρή.

Και οι πολεμιστάδες, οι σύντροφοί του, επολεμούσανε χωρίς καπετάνιο αμή αρχίσανε και αυτοί και αφήναν τον πόλεμον και εφεύγανε. Τότε επήρανε οι Τούρκοι θάρρος πολύ και οι Ρωμαίοι εδειλιάσανε πολλά. Και ετούτα εγίνησαν διατί έφυγε ο καπετάνιος, οπού έκμνε χρειά να στέκη και να πολεμά έως να αποθάνη εις την τιμήν του, και ήθελε να δίδει θάρρος και των συντρόφων του, διατί όλη η δύναμη του Τούρκου ήτανε εις εκείνην την μερέα. Και οι ελεεινοί Ρωμαίοι αμή ελιγοστεύανε και δεν ημπορούσανε να αντισταθούνε εισέ τόσο πλήθος Τούρκων...»[5].

Σήμερα εικάζεται από τους μελετητές ότι πιθανότατα ο Ιωάννης Λόγγος Ιουστινιάνη να χτυπήθηκε πισώπλατα από κάποιους ανθενωτικούς, που προτιμούσαν «το τουρκικό σαρίκι από το φράγκικο κουκούλι».

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] Στα λατινικά ονομαζόταν Ioannes Iustinianus Longus.

[2] «Το να σου παραδώσω την πόλη δεν είναι υπόθεση ούτε δική μου ούτε άλλου από τους κατοίκους της, αλλά κοινή απόφαση όλων μας να πεθάνουμε  με τη θέλησή μας και να μην λυπηθούμε τη ζωή μας». (Δούκας, Χρονογραφία, εκδ. Βόννης, ΧΧΧΙΧ, σελ. 280, 17-20).Η καθηγήτρια Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ αναφέρει ότι: «Η αντίσταση και ο ηρωικός θάνατος του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου Δραγάτση, πάνω στα τείχη της πόλης, θα είναι η μόνη πράξη, που ήταν αντάξια του παλιού Βυζαντίου».

[3] Η Λήμνος ήταν αυτοκρατορική κτήση και άνηκε απευθείας στον αυτοκράτορα.

[4] Ο Ιουστινιάνης είχε αναλάβει να υπερασπισθεί την πύλη του Αγίου Ρωμανού, το σημερινό Τοπ Καπουσού. Σε ποιο ακριβώς σημείο του σώματός τραυματίστηκε δεν είναι ξεκάθαρο. Όταν τραυματίστηκε, επιβιβάστηκε σε ένα από τα πλοία του κι έφυγε για τη Χίο.Η αποχώρηση του Ιουστινιάνη υπήρξε μοιραία για τη Πόλη και τους πολιορκημένους Βυζαντινούς. Ο Ιουστινιάνη πέθανε στις αρχές Αυγούστου 1453, στη Χίο και ενταφιάστηκε κοντά στην εκκλησία Σάντα Μαρία των Δομινικανών.

[5] Εάλω η Πόλις, Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, "Απόδειξις ιστοριών" (Βαρβερινός κώδικας)

 

ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ

Στη Λήμνο ονομάζουν τη γιορτή της Αναλήψεως, «Γαλατοπέφτη». Αυτή τη μέρα πιστεύουν πως οι ψυχές των κεκοιμημένων, οι οποίοι είχαν ανέβει στη Γη με το άκουσμα του Χριστός Ανέστη επιστρέφουν στο Κάτω Κόσμο. 

Θεωρούν σύμφωνα με την παράδοση πως τη νύχτα πριν ξημερώσει της Αναλήψεως ανοίγουν οι ουρανοί και για αυτό και συνηθίζουν να ξαγρυπνούν για να  δουν τη στιγμή που ο Ιησούς Χριστός θα αναληφθεί στους Ουρανούς.

Αν είναι αγνοί τότε αξιώνονται να δουν ένα Φως να ανεβαίνει στους Ουρανούς.

Η Ανάληψη είναι μια ιδιαίτερα σημαντική ημέρα για τους κεχαγιάδες της Λήμνου.

Το γάλα της ημέρας της Αναλήψεως δεν το πήζουν, αλλά  το μοιράζουν σε φίλους και γνωστούς για το καλό.Συνηθίζουν επίσης να φτιάχνουν ρυζόγαλο.

Για το λόγο αυτό κι επειδή η γιορτή της Αναλήψεως είναι πάντα ημέρα Πέμπτη και επειδή μοιράζουν το γάλα την ονομάζουν «Γαλατοπέφτη».

Θεωρούν πολύ καλό να μοιράσουν το γάλα την ημέρα της Αναλήψεως γιατί πιστεύουν πως αν μοιράσουν το γάλα, δε θα στερέψουν τα ζωντανά τους και θα είναι παραγωγικά.

Οι γυναίκες τα παλιά χρόνια συνήθιζαν την ημέρα αυτή να μαζεύουν από τους αγρούς βότανα, γιατί πίστευαν πως τα βότανα της Αναλήψεως έχουν ιδιαίτερα θεραπευτικές ιδιότητες.

Πιστεύουν πως καλό είναι τη μέρα εκείνη να βουτήξει κανείς στη θάλασσα, γιατί η θάλασσα έχει αγιασθεί.Έτσι ο ασθενής που θα βουτήξει στη  θάλασσα θα θεραπευτεί από την ασθένεια που τον ταλαιπωρεί.

Ο Γεώργιος Α. Μέγας σημειώνει[1]:«τη Γαλατοπέφτ’ είναι καλό να πας να πέσης στη θάλασσα, να κάνης μπάνιο. Αν έχ’ς και καμμιά αρρώστεια, φεύγ’ άμα λάχ’».

Ακόμα μπορούν να πάρουν σε ένα μπουκαλάκι θαλασσινό[1] νερό από σαράντα κύματα και με αυτό  να ραντίσουν το σπίτι τους. Ενώ ραντίζουν το σπίτι λένε: «Όπως ανελήφτηκεν ο Χριστός, έτσι να αναληφτεί από το σπίτι μας η κακογλωσσιά, η αρρώστια, το κακό μάτι και όλα τα κακά».

Από τη θάλασσα συνήθιζαν παλαιότερα να παίρνουν και μια μαλλιαρή[2] πέτρα.Την τοποθετούσαν κάτω από το κρεβάτι. Την θεωρούν φορέα τύχης και πίστευαν πως έτσι θα εξασφάλιζαν την ευτυχία στο σπιτικό τους.

Γενικότερα η ημέρα της Αναλήψεως ήταν μια ξεχωριστή ημέρα για τους πρωτινούς Λήμνιους την οποία τιμούσαν με ιδιαίτερη ευλάβεια.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

                                                            

---

[1] Αν τύχαινε και κάποιος στο σπίτι αρρώσταινε τον ράντιζαν με αυτό το νερό το οποίο και θεωρούσαν θαυματουργό.

[2] Μαλλιαρή αποκαλούσαν την πέτρα που είχε στην επιφάνεια της πρασινάδα,βρύα. Την έπαιρναν από το βυθό της θάλασσας και για το καλό την τοποθετούσαν κάτω από το κρεβάτι.

Έθιμα σχετικά με τη γέννηση

Τα παλαιότερα χρόνια οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι τους[1] με τη βοήθεια της μαμής.

Όταν μια έγκυο[2] γυναίκα την έπιαναν οι πόνοι του τοκετού, οι συγγενείς της καλούσαν τη μαμή.

Η μαμή ήταν μια έμπειρη, πρακτική μαία που βοηθούσε τις έγκυες κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Διάφορες δοξασίες ήθελαν τη μαμή με το που εισερχόταν στο σπίτι της εγκύου να ανοίγει διάπλατα τις πόρτες και τα παράθυρα για να μπορεί το βρέφος να βγει χωρίς δυσκολίες.

Οι συγγενείς περίμεναν υπομονετικά στην αυλή του σπιτιού ενώ η μητέρα συνήθως της ετοιμόγεννης είχε ζεστάνει νερό και είχε ετοιμάσει τα πανιά που θα χρησιμοποιούσε η μαμή.

Όταν η μαμή με το καλό έβγαζε το μωρό, έκοβε τον ομφάλιο λώρο με μια μεταξωτή κλωστή και στη συνέχεια ανακοίνωνε στους συγγενείς , το φύλο του παιδιού.

Παλαιότερα τα νεογέννητα τα φάσκιωναν γιατί πίστευαν πως με τις φασκιές, τα φρόντιζαν και τα προστάτευαν καλύτερα και ότι δεν θα είχαν τα παιδιά τους στραβά πόδια αλλά θα ήταν ίσια σαν τα κυπαρίσσια.

Μετά τη γέννα οι συγγενείς έστρωναν το «τραπέζι της Παναγίας» όπου τοποθετούσαν μέλι, κρασί, τυρί και ψωμί. Με αυτά φίλευαν τη μαμή, η οποία τους ευχόταν «να τους ζήσει» το νεογέννητο.

Προτιμούσαν το πρώτο παιδί να είναι αγόρι[3], παρόλο που συνήθιζαν να λένε πως «της καλομάνας το παιδί το πρώτο, είναι κορίτσι».

Το νεογέννητο και τη λεχώνα για σαράντα ημέρες τους θεωρούσαν ιδιαίτερα επιρρεπείς στη βασκανία και το κακό μάτι για αυτό και δεν έβγαιναν από το σπίτι πριν σαραντίσουν και πάρουν την ευχή από τον ιερέα.

Φρόντιζαν επίσης τα ρούχα του μωρού και της λεχώνας να μην τα βρει η νύχτα. Για αυτό τα μάζευαν πριν από το ηλιοβασίλεμα για να μην εισέρθει στο σπίτι το κακό και τα ξωτικά.

Για παιδική κούνια χρησιμοποιούσαν συχνά το σκαφίδι ακόμα και το άδειο καβούκι από θαλάσσια χελώνα ή δημιουργούσαν αυτοσχέδιες κούνιες(π.χ. έδεναν τις τέσσερις άκρες της πατανιάς με σχοινί και το στερέωναν στο μακάσι, το ξύλο της σκέπας).[4] 

Την τρίτη ημέρα[5] έρχονταν οι Μοίρες για να μοιράνουν το παιδί για αυτό και η μητέρα του παιδιού από το πρωί του τραγουδούσε:

«Απόψε θα’ρθουν οι Μοίρες σου

Την Τύχη σου να γράψουν

Γι’ αυτό έχω την έννοια σου

Τα μάτια σ’ να μην κλάψουν».

Όταν το νεογέννητο τύχαινε να κλάψει η μητέρα του το νανούριζε τραγουδώντας του:

«Κοιμήσου χαϊδεμένε μου

κι η Μοίρα σου δουλεύει

και το καλό σου ριζικό

σου κουβαλά και φέρνει.

Κοιμήσου κι όνειρο να δης

που’σαι με τα αγγελούδια

Μέσα σε τριαντάφυλλα

λογιών λογιών λουλούδια».

Άλλο νανούρισμα έλεγε:

«-Πότε θα του δω τρανό

με τ’ βουργούδα στο λαιμό

Ν’ ανεβαίνει το βουνό

που ’ναι πάνω απ’ του χουριό

Να παρλά τα πρόβατα

πέρ’ απ’ τα λακκώματα».

Αν η λεχώνα δεν είχε γάλα για να θηλάσει το παιδί της, άλλη μωρομάνα αναλάμβανε να το θηλάζει.

Σαράντα μέρες μετά τη γέννα, η λεχώνα μαζί με το βρέφος και τη μητέρα της, πήγαιναν στην εκκλησία για να σαραντίσει.

Ο ιερέας παραλάμβανε από τη μητέρα το βρέφος,, έβαζε το πετραχήλι του πάνω στο παιδί και διάβαζε την ευχή.

Αν ήταν αγόρι το έφερνε στο Ιερό μπαίνοντας από την αριστερή πόρτα, περιέφερε γύρω από την Αγία Τράπεζα και στο τέλος έβγαινε από τη δεξιά πόρτα λέγοντας συνέχεια την ευχή και το παρέδιδε στη μητέρα, η οποία ασπαζόταν το χέρι του ιερέα και παραλάμβανε το παιδί της.

Ευαγγελία Χ. Λιάπη

---

[1] Δυστυχώς δεν ήταν λίγες οι φορές που οι γυναίκες ξεγεννούσαν στα χωράφια για αυτό και υπήρχε μεγάλη παιδική θνησιμότητα. Γενικότερα οι γυναίκες ήταν έμπειρες στους τοκετούς. Κατά μέσον όρο κάθε γυναίκα γεννούσε επτά παιδιά. Ενώ σχεδόν σε κάθε οικογένεια υπήρχε και μια απώλεια βρέφους.

[2] Προστάτες Άγιοι της εγκύου ήταν ο Άγιος Ελευθέριος, που την βοηθούσε να ελευθερωθεί, ο Άγιος Ευστάθιος για να σταθεροποιηθεί το παιδί και να ζήσει, ο Άγιος Σπυρίδων και ο Άγιος Συμεών.

[3] Επειδή στη Λήμνο οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν γεωργοί κι είχαν χωράφια ήθελαν αρσενικά παιδιά για τους βοηθούν στις γεωργικές εργασίες.

[4]Όταν το μωρό το έπαιρναν στα χωράφια για παιδική κούνια χρησιμοποιούσαν το σαμάρι, το οποίο αναποδογύριζαν και μέσα τοποθετούσαν το μωρό.

[5] Συνήθως οι Μοίρες έμπαιναν κατά τη διάρκεια της νύχτας ή την ώρα που η λεχώνα κοιμόταν και δεν ήταν κανείς μπροστά. Οι Μοίρες ήταν τρεις, ασπροντυμένες ηλικιωμένες γυναίκες. Η μια κρατούσε ρόκα με λινάρι, η δεύτερη αδράχτι και η τρίτη ψαλίδι. Στο μοίρασμα απάνω η μια με τη ρόκα της γνέθει, η άλλη με το αδράχτι της τυλίγει(κάθε τύλιγμα ήταν κι ένας χρόνος).Όταν τελείωνε το μοίρασμα, η τρίτη με το ψαλίδι της έκοβε το νήμα. Για να φέρουν καλά στο νεογέννητο οι Μοίρες, η μητέρα φρόντιζε, ώστε η κούνια του μωρού να είναι προσεγμένη και καθαρή. Δίπλα στη κούνια υπήρχε ψωμί και μέλι για να γλυκαθούν οι Μοίρες και να ευνοήσουν το βρέφος.

Ηλίας Ηλιού,ο Λημνιός βουλευτής

Ο Ηλίας Ηλιού, του Φιλίππου[1], γεννήθηκε τον Μάιο του 1904 στο Κάστρο της Λήμνου και πέθανε στις 25 Ιανουαρίου του 1985 στην Αθήνα.

Σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών κι ως φοιτητής[2] εντάχθηκε στη νεολαία του κόμματος του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Από το 1928 εργάστηκε ως  δικηγόρος στο Πρωτοδικείο Μυτιλήνης.

Το 1935 εξάσκησε τη δικηγορία στο Πρωτοδικείο Αθηνών και αργότερα το 1942 στον Άρειο Πάγο. Από τη δικηγορία αποσύρθηκε οριστικά το 1966.

Παντρεύτηκε την Ελευθερία Καλδή (1908-2003) το 1930 κι απέκτησε δύο παιδιά, το Φίλιππο και τη Μαρία.Στην Αθήνα κατοικούσε στο κέντρο της πόλης, στην  οδό Βουκουρεστίου.

Yπήρξε βουλευτής, δικηγόρος και πρόεδρος της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (Ε.Δ.Α.).

Ο Ηλίας Ηλιού υπήρξε ένας επιφανής Λήμνιος αλλά ταυτόχρονα και μια κορυφαία προσωπικότητα της Ελλάδας. Διέθετε μια σπάνια ευγλωττία και σοφία.

Πολυεπιστήμονας, φορέας ήθους κι αρετής, διορατικός πολιτικός.

Εξαίρετος «φιλόλογος», για χρόνια συνεργάστηκε με τα λογοτεχνικά περιοδικά «Νουμάς», «Φιλική Εταιρεία» και «Ελληνικά Γράμματα».

Ο Ηλίας Ηλιού συμμετέχει ως υποψήφιος βουλευτής της Λήμνου, το 1932 και το 1936 με το «Εργατικό και Αγροτικό[3]» κόμμα του Παπαναστασίου.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής ο Ηλίας Ηλιού εντάσσεται στο ΕΑΜ και συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση.[4].

Το 1945, έγινε μέλος του ΚΚΕ. Εξορίστηκε στον Άγιο Ευστράτιο και τη Μακρόνησο. Ενώ ήταν εξόριστος στον Άγιο Ευστράτιο συμμετείχε με το ψηφοδέλτιο της ΕΔΑ και εκλέχτηκε βουλευτής στις εκλογές του 1951 αλλά η εκλογή του ακυρώθηκε. Εκλέχθηκε βουλευτής Λέσβου στις εκλογές του 1956,του 1958 και του1963.

Βουλευτής Αθηνών εκλέγεται το 1964 κι αναλαμβάνει την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση της ΕΔΑ. Από τα έδρανα της βουλής διορατικός προειδοποιούσε για τον κίνδυνο της επερχόμενης δικτατορίας.

Όταν έγινε η δικτατορία, ο Ηλίας Ηλιού συνελήφθηκε στις 25 Απριλίου του 1967 στον Ιππόδρομο. Βασανίστηκε και φυλακίστηκε. Αποφυλακίστηκε το 1970 με σοβαρά προβλήματα υγείας.

Με τη μεταπολίτευση ανασυγκρότησε την ΕΔΑ της οποίας και έγινε πρόεδρός[5] κι εξελέγη βουλευτής Αθηνών, το 1974 και το 1977. Ευφυής, πρωτοποριακός, διορατικός[6]. Στη μελέτη του για την «αλήθεια για την Κοινή Αγορά» που δημοσίευσε το 1962,πεντήντα χρόνια πριν ο Ηλίας Ηλιού, επίκαιρος όσο ποτέ σημειώνει:

«η είσοδος μας εις την Κοινήν Αγοράν αποτελεί δεινήν συμφοράν δια τον τόπον, διότι ενταφιάζει οριστικά κάθε ελπίδα εκβιομηχανίσεως και οικονομικής αναπτύξεως της Ελλάδος» και σημειώνει πιο κάτω «θα ολοκληρώση την ιδιοποίησιν των εθνικών μας πόρων, των πλουτοπαραγωγικών πηγών του ελληνικού εδάφους κι υπεδάφους, των μεταλλείων και ορυχείων και την αποξένωσιν του λαού μας από αυτό…διότι καταδικάζει εις εκπατρισμό, προς αναζήτησιν απασχολήσεως,το ήμισυ τουλάχιστον του πληθυσμού της Χώρας και μάλιστα την ελληνικήν νεολαίαν…διότι καταλύει την κρατικήν και εθνικήν ανεξαρτησία μας και μας εντάσσει, εις θέσιν παρίου, μέσα εις μιαν ένωσιν όπου θα κυριαρχούν οι πλουσιώτεροι κι ασυγκρίτως υπερέχοντες ημών».......η ενσωμάτωση μας εις την Κοινήν Αγοράν πρόκειται να θίξη τόσον εκτεταμένα συμφέροντα ευρυτάτων λαϊκών στρωμάτων, να προκαλέση τόσην αναστάτωσιν, να δημιουργήση τόσα θύματα, να εξεγείρη τόσας αντιδράσεις και αγώνας, ώστε η προσπάθεια του κρατικού μηχανισμού να επιβάλη, εναντίον της θελήσεως και της μαχητικής μάλιστα αντιδράσεως της πλειοψηφίας του λαού την πολιτικήν αυτήν, δύσκολα θα ημπορή να συμβιβασθή με δημοκρατικάς μεθόδους διακυβερνήσεως και διοικήσεως».

Πρωτοποριακές για την εποχή του ήταν οι μελέτες του.Μετέφρασε αρχαίους Έλληνες, όπως τον Αριστοτέλη και μελέτησε διεξοδικά το έργο του Θουκυδίδη. Υπέγραφε συνήθως με τα αρχικά Η.Φ.Η

Έγραψε: Κριτικά κείμενα για την τέχνη 1925-1937

Η ελληνική δημόσια και ιδιωτική οικονομία (1960)

Η αλήθεια για την Κοινή Αγορά (1962)

Οικονομικοκοινωνική υποδομή και προσδιορισμός πολιτικών στόχων (1965)

Η κρίση της εξουσίας (1966)

Το Σύνταγμα και οι παραβιάσεις του (1975)

Πολιτικά Κείμενα (1977)

Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (1978)

Το μήνυμα του Θουκυδίδη (1980)δοκίμιο

Η ρητορική του Αριστοτέλη (1984)

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] Ο πατέρας του Ηλία Ηλιού ,Φίλιππος είχε εμπορικό κατάστημα στο Κάστρο της Λήμνου και εμπορευόταν υφάσματα. Το Νοέμβριο του 1927 ο Φίλιππος  απεβίωσε και οι γιοί του Ιωάννης και Κωνσταντίνος ίδρυσαν εμπορική εταιρεία με την επωνυμία «Υιοί Φ.Ηλιού

[2] Ήδη από το 1923 ο Ηλιού φοιτητής όντας ασχολήθηκε με την πολιτική. Είχε ενταχτεί στη νεολαία του μεγάλου Έλληνα πολιτικού Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

[3] Το Κόμμα είχε ως έμβλημα έναν αγρότη που όργωνε το χωράφι του ενώ ο ήλιος ανέτειλε.

[4] Μετά τη λήξη των Δεκεμβριανών συνελήφθη από τους Βρετανούς.

[5] Γραμματέας της ΕΔΑ ήταν ο Μανώλης Γλέζος.

[6] Αναφέρει σε συνέντευξη του  το 1981. «Είμαι πικραμένος. Όχι τόσο από τους αντιπάλους μου, που έκαναν στο κάτω κάτω τη δουλειά τους, αλλά από τους ομόφρονές μου. Δεν άφησαν πεπονόφλουδα που τους πετούσε η ντόπια ή η ξένη αντίδραση που να μην την πατήσουν... Αν ήθελε κάποιος να γράψει για τις αστοχίες της ηγεσίας του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα, δεν θα χρειαζόταν τόμους χειρογράφων με σοβαρές αναλύσεις... Θα του αρκούσαν μερικά χειρόγραφα για να γράψει ένα μικρό χιουμοριστικό βιβλίο με τίτλο «Ο δρόμος με τις πεπονόφλουδες». Δυστυχώς, οι γκάφες των ομοφρόνων μου κατέστρεψαν ένα πανίσχυρο προοδευτικό κίνημα και μας πήγαν πολλές δεκαετίες πίσω».