Το έθιμο του κλήδονα

Η ημέρα του Αϊ Γιαννού, που συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο και είναι η μεγαλύτερη ημέρα σε ηλιοφάνεια του έτους, είναι μια μέρα γεμάτη μάγια[1], μαντέματα,"αμίλητο" νερό, κόκκινο πανί, κλειδαριά και κακανούς.

Tην παραμονή της γιορτής του  Αϊ Γιαννού στην Λήμνο συνήθιζαν τα παλαιότερα χρόνια να τελούν το έθιμο του κλήδονα.

Το βράδυ της παραμονής της γιορτής του Αϊ Γιαννού[2],στις 23 Ιουνίου, ένα κορίτσι που ονομαζόταν Μαρία και  που ήταν αμφιθαλές(δηλαδή ζούσαν και οι δυο οι γονείς του) πήγαινε στη βρύση, στο πηγάδι ή στη πηγή του χωριού και έπαιρνε "αμίλητο"[3] νερό, το οποίο έβαζε μέσα σε ένα  κ’μάρ’[4].

Στη συνέχεια η κοπέλα,  έφερνε το αμίλητο νερό σε ένα σπίτι, εκεί, όπου είχε συγκεντρωθεί η συντροφιά των κοριτσιών.

Εκεί μέσα στο αμίλητο νερό της στάμνας,οι νέες κοπέλες τοποθετούσαν από ένα προσωπικό τους αντικείμενο.
Έβαζαν  κυρίως κοσμήματα, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, περιδέραια, καρφίτσες.

Τα αντικείμενα αυτά τα αποκαλούσαν "ριζικάρια".

Αν κάποια κοπέλα δε διέθετε κάποιο κόσμημα, μπορούσε να ρίξει ακόμα κι ένα κουμπί ή κάποιο άλλο αντικείμενο,το οποίο θα ήταν δικό της.

Όταν όλα τα κορίτσια είχαν τοποθετήσει κι από ένα προσωπικό τους αντικείμενο, σκέπαζαν το πήλινο δοχείο με ένα κόκκινο πανί κι από επάνω τοποθετούσαν και μια κλειδαριά.

Στη συνέχεια έλεγαν:

"Κλειδώσαμε τον κλήδονα,

τ’ άγιο Γιαννιού τη χάρη,

 κι όποιος είν' καλορίζικος,

πρωί θα ξενεφάνη.[5]"

Τη στάμνα την έβγαζαν έξω[6], στα άστρα.Πίστευαν, πως τα άστρα θα έστελναν τις μαγικές τους δυνάμεις και θα φανέρωναν το ριζικό και τα μελλούμενα στα ανύπαντρα κορίτσια.

Επίσης,την παραμονή του Αϊ Γιαννού στη Λήμνο συνήθιζαν να ανάβουν[7] στους δρόμους ή μπροστά από κάθε σπίτι, μια ή τρεις φωτιές[8] με καλαμιές, στις οποίες έρριχναν και τα μαγιάτικα στεφάνια και πηδούσαν (τρεις φορές), ενώ ταυτόχρονα έλεγαν:

 «Όξω ψύλλοι και κοριοί,

 μέσα η ρόγα η χρυσή. »

Πίστευαν ακόμα, πως τα μεσάνυχτα αυτής της ημέρας, ανοίγουν οι ουρανοί και αυτός που ξαγρυπνά την ώρα εκείνη, ότι ευχηθεί, θα πραγματοποιηθεί. 

Στην Αγιά Σοφιά της Λήμνου, σύμφωνα με τον λαογράφο Γ.Μέγα «τα κορίτσια παίρνουν ένα μαξιλάρι μακρύ και το ντύνουν, το κάνουν κούκλα, του βάζουν χέρια και το κλειδώνουν με κλειδαριά-σταυρώνουν τα χέρια και το κλειδώνουν. 

Το στήνουν όρθιο στο σ’κλί (πεζούλι εις το οπίσω μέρος του σπιτιού) και το φυλάγουν ως τη νύχτα τραγουδώντας και χορεύοντας.

Ο ήλιος, το πρωί της 24 Ιουλίου σύμφωνα με τη λαική παράδοση,«τρέμει ή γυρίζει κι είναι θαμπερός».

Ανήμερα τ' Αϊ Γιαννού, στις 24 Ιουνίου, πριν βγει ο ήλιος^[9] συγκεντρώνονταν κι έβγαζαν ένα -ένα τα "ριζικάρια", λέγοντας:

«Ανοίξατε τον κλήδονα

στου Αϊ - Γιαννιού τη χάρη

κι ος είναι καλορίζικος

ας έρθει να το πάρει»

Σε κάθε αντικείμενο που έβγαζαν, διάβαζαν κι ένα δίστιχο από το ημερολόγιο,τους ημεροδείκτες[10].

Στη συνέχεια η συντροφιά σχολίαζε κι προσπαθούσε να ερμηνεύσει το κάθε δίστιχο.

Όταν τελείωνε η διαδικασία,οι κοπέλες έβαζαν στο στόμα τους μια γουλιά "αμίλητο" νερό και έφευγαν για τα σπίτα τους.

Πίστευαν, πως το πρώτο αντρικό όνομα, που θα άκουγαν κατά τη διάρκεια της επιστροφής τους στο σπίτι ,αυτό θα ήταν και το όνομα του άντρα, που έμελλε να νυμφευτούν.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1]Ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας αναφέρει πως την ημέρα αυτή χρησιμοποιούσαν 1) την ονειρομαντεία ύστερα από την παρασκευή αρμυροκουλούρων που παρασκεύαζαν με το αμίλητο νερό, αλεύρι παρμένο από τρεις Μαρίες και μπόλικο αλάτι και την κατανάλωση τους, 2)την τεφρομαντεία, μαντεία και μαγικά  με τη στάχτη από τρεις φωτιές 3) την υδατομαντεία,επιχειρούσαν στην επιφάνεια του νερού του πηγαδιού να δουν το μέλλοντα γαμπρό κ.α..

[2] Στις 24 Ιουνίου η εκκλησία μας εορτάζει το γενέθλιον του Ιωάννη του Προδρόμου.

[3] Όσο διαρκούσε η διαδικασία το κορίτσι δεν θα έπρεπε να μιλήσει για αυτό και το νερό που κουβαλούσε το αποκαλούσαν "αμίλητο".

[4] Το κ'μάρ' (κμάρ) ήταν πήλινη στάμνα με ένα χερούλι.

[5] ή την παραλλαγή

 "«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».

[6] To ιδανικό ήταν να την τοποθετήσουν κάτω από μια τριαναταφυλλιά.

[7] Σύμφωνα με τον λαογράφο Γεώργιο Μέγα(1945) που επισκέφτηκε το νησί «Κάθα σπίτ’ αν΄φτ’ με καλαμνιές τρια κακανέρια, τρεις φωτιές μπρος την αυλή και τις πηδούν »

[8] Τις φωτιές τις αποκαλούσαν "κακανούς".Τη στάχτη από τους κακανούς, τη διατηρούσαν γιατί πίστευαν πως είχε μαγικές αποτροπικές δυνάμεις.

[9]Συγκεντρώνονταν πριν βγει ο ήλιος κι άνοιγαν τον Κλήδονα γιατί πίστευαν πως οι ηλιακές ακτίνες θα  εξουδετέρωναν τη μαγική επιρροή των άστρων.

[10] Συνήθως διάβαζαν τα δίστιχα που υπάρχουν στην πίσω πλευρά των ημεροδεικτών του ημερολογίου.
Διάβαζαν ακόμη ερωτικά ή σκωπτικά ποιήματα όπως:

Ο έρωτάς σου μ’ έκανε

κι αν στρώσω δεν κοιμούμαι

και σταυρό σαν χριστιανή

να κάμω δεν θυμούμαι

.........................................

Ανιστινάζου και πουνώ,

σι βλέπου πικραμένα

για σε, γειτονοπούλα μου,

που δε μι θες ιμένα
...........................................

Σήμερα που'ναι τ'Αι Γιαννιού,

του Θιού ζητώ μια χάρη

του χρόνου σα και σήμερα

να γίνουμε ζευγάρι.

 ......................................

 Καινούρια αγάπη κι παλιά

μι βάλανι στη μέση

δε ξέρου τώρα απ’ τσι δυο

του ποια θα μι κερδίσει

.......................................

 Πείσμα ισύ, πείσμα ιγώ,

και σα πεισματουθούμι

ποιόνα θα βάλουμι κριτή

πάμι να κριθούμι;

......................................

Μ’ έγνιψις, μι ξιγέλασις

μι τα καμώματά σου

κι μ’ έκανις κι έπισα

μέσα στην αγκαλιά σου

.......................................

Περιστεράκι θα γινώ

να κάτσου στην αυλή σου,

να κάνου πως εψόφησα

να διώ τη πόνισή σου