Τα κάστρα, τα καμινοβίγλια και τα μουρσά της Λήμνου

Σύμφωνα με τους περιηγητές στη Λήμνο τα παλαιότερα χρόνια υπήρχαν επτά φημισμένα κάστρα. Τα κάστρα αυτά υπήρχαν στη Μύρινα (Παλαιόκαστρο), στον Κότσινα, στο Μούδρο, στον Κοντιά, στον Πλατύ και στην περιοχή της Σκάλας. Σύμφωνα με τον Αργύριο Μοσχίδη το πιο ισχυρό κάστρο όμως από όλα  ήταν το κάστρο του Κότσινα.Τα κάστρα αποτελούσαν το βασικότερο αμυντικό σύστημα των οικισμών και λόγω των γεωγραφικών θέσεων που βρίσκονταν είχαν ενταχθεί στο φρυκτωρικό σύστημα ήδη από τα πανάρχαια χρόνια. Βοηθητικά ως προς τα κάστρα της Λήμνου υπήρχαν και τα καμινοβίγλια. Τα καμινοβίγλια ήταν κυκλικά παρατηρητήρια τα οποία άκμασαν από τον 11^ο έως τον 19^ο αιώνα.Τα μετόχια που υπήρχαν στη Λήμνο και ήταν γεωργοκτηνοτροφικές μονάδες στις οποίες υπήρχε αλληλένδετη και η εγκατάσταση του οικονόμου, διέθεταν συνήθως ένα πετρόχτιστο καμίνι ή πύργο για προστασία. Το οικοδομικό συγκρότημα του μετοχιού περιλάμβανε:  ένα ναό, τα σπίτια των παροίκων, την οικία του οικονόμου, τις αποθήκες καθώς και τους στάβλους. Ένας πετρόχτιστος πύργος με κλειστό περίβολο προστάτευε τους πάροικους, τις σοδειές και τα ζώα σε περίπτωση πειρατικών επιθέσεων.Στα νοτιοανατολικά της Λήμνου οι πύργοι αυτοί οι κάτοικοι επέλεξαν για λόγους ασφαλείας και τους έφτιαξαν υπόγειους ακολουθώντας το οικιστικό πρότυπο του λαβυρίνθου της Ηφαιστείας. Εκεί έβρισκαν καταφύγιο οι κάτοικοι σε περίπτωση κινδύνου και τρόπο διαφυγής προς τη θάλασσα. Εξωτερικά μοιάζουν με φρεάτια  αλλά δεν είναι. Οι ντόπιοι τα αποκαλούν «μουρσά». Ορισμένα από τα «μουρσά» οδηγούσαν τους κατοίκους διαμέσου υπόγειων δαιδαλωδών διαδρόμων στο πλησιέστερο καραβοστάσι. «Μουρσά» υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα χωριά της Ανατολικής Λήμνου αλλά τα πλέον γνωστά είναι τα μουρσά της Αγιάς Σοφιάς. Στο χωριό Κοντοπούλι ενταγμένο στο σύστημα των μουρσών είναι το σημερινό υπόγειο αγίασμα που υπάρχει στα θεμέλια του Ναού της Αγίας Αναστασίας και το οποίο  οδηγούσε στη θάλασσα. Αντίστοιχο ήταν και το αγίασμα στο Κότσινα το οποίο οδηγούσε μέσω ενός δαιδαλώδους διαδρόμου σε καραβοστάσι. Στο χωριό της Καλλιόπης μυστική είσοδος  υπήρχε σύμφωνα με την τοπική προφορική παράδοση στο νεκροταφείο του χωριού. Βαθμίδες οδηγούν σε υπόγειο διάδρομο που έχουν έξοδο στον Καβαλάρη. Συχνά εντοπίζονται η  είσοδος ή  η έξοδος των μουρσών. Με τα χρόνια οι υπόγειες διακλαδώσεις «θάφτηκαν» κυρίως από κατολισθήσεις κι έτσι δύσκολα εντοπίζεται η στοά που τα ενώνει.Σήραγγες υδραγωγείων, υπόγειες στοές και καταφύγια υπάρχουν διάσπαρτα κρυμμένα στο υπέδαφος της Λήμνου ως μάρτυρες του παρελθόντος της.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη